1Wine is a mocker and beer a brawler;
whoever is led astray by them is not wise.
2A king’s wrath strikes terror like the roar of a lion;
those who anger him forfeit their lives.
3It is to one’s honor to avoid strife,
but every fool is quick to quarrel.
4Sluggards do not plow in season;
so at harvest time they look but find nothing.
5The purposes of a person’s heart are deep waters,
but one who has insight draws them out.
6Many claim to have unfailing love,
but a faithful person who can find?
7The righteous lead blameless lives;
blessed are their children after them.
8When a king sits on his throne to judge,
he winnows out all evil with his eyes.
9Who can say, “I have kept my heart pure;
I am clean and without sin”?
10Differing weights and differing measures—
the Lord detests them both.
11Even small children are known by their actions,
so is their conduct really pure and upright?
12Ears that hear and eyes that see—
the Lord has made them both.
13Do not love sleep or you will grow poor;
stay awake and you will have food to spare.
14“It’s no good, it’s no good!” says the buyer—
then goes off and boasts about the purchase.
15Gold there is, and rubies in abundance,
but lips that speak knowledge are a rare jewel.
16Take the garment of one who puts up security for a stranger;
hold it in pledge if it is done for an outsider.
17Food gained by fraud tastes sweet,
but one ends up with a mouth full of gravel.
18Plans are established by seeking advice;
so if you wage war, obtain guidance.
19A gossip betrays a confidence;
so avoid anyone who talks too much.
20If someone curses their father or mother,
their lamp will be snuffed out in pitch darkness.
21An inheritance claimed too soon
will not be blessed at the end.
22Do not say, “I’ll pay you back for this wrong!”
Wait for the Lord, and he will avenge you.
23The Lord detests differing weights,
and dishonest scales do not please him.
24A person’s steps are directed by the Lord.
How then can anyone understand their own way?
25It is a trap to dedicate something rashly
and only later to consider one’s vows.
26A wise king winnows out the wicked;
he drives the threshing wheel over them.
27The human spirit is20:27 Or A person’s words are the lamp of the Lord
that sheds light on one’s inmost being.
28Love and faithfulness keep a king safe;
through love his throne is made secure.
29The glory of young men is their strength,
gray hair the splendor of the old.
30Blows and wounds scrub away evil,
and beatings purge the inmost being.
1Ang sobra nga pag-inom sang makahulubog nga mga ilimnon nagapamaoy sa tawo. Ang tawo nga nagapahubog indi maalamon.
2Kon maakig ang hari pareho siya sa nagangurob nga leon. Gani kon paakigon mo siya, patyon ka gid niya.
3Ginapadunggan ang tawo nga nagalikaw sa gamo; ang buang-buang lang ang naluyag sang gamo.
4Ang matamad mag-arado sa tion sang tigtalanom wala gid sing may makuha sa tion sang tig-alani.
5Mahimo nga ang panghunahuna sang isa ka tawo pareho sa tubig nga madalom, pero kon maalamon ka, matungkad mo ini.
6Madamo ang nagasiling nga maayo sila, pero may ara bala sa ila nga masaligan?
7Ang matarong nga tawo nagakabuhi nga wala sing kasawayan. Bulahan ang iya mga anak nga nagasunod sa iya pamatasan.
8Kon maghukom ang hari sang kaso, ginasiguro gid niya nga mahibaluan ang naghimo sang malain.
9Wala sing may makasiling nga matinlo na gid ang iya tagipusuon, nga wala na gid siya sing sala.
10Ginakangil-aran sang Ginoo ang mga nagapangdaya sa pagkilo ukon pagtakos.
11Ang mga binuhatan sang isa ka pamatan-on nagapakita sang iya matuod nga batasan, kon bala matarong siya ukon indi.
12Ginhatagan kita sang Ginoo sang mata agod makakita kag sang dulunggan agod makabati.
13Kon magsagi ka lang katulog, pagagutumon ka, pero kon magbangon ka kag magtrabaho, magadamo ang imo kalan-on.
14Ginahikayan sang manugbakal ang ginabaligya agod makaayo siya. Pero kon mabakal na niya, wala na niya ginahikayan, kundi ginapabugal pa gani niya.
15Madamo ang bulawan kag ang malahalon nga mga bato, pero diutay lang ang mga tawo nga nagahambal nga may kaalam.
16Kon nagpromisa ang isa ka tawo nga siya ang mabayad sa imo sang utang sang tawo nga indi niya kilala, siguraduha nga makakuha ka sa iya sang garantiya, bisan bayo niya, agod masiguro mo nga mabayad siya.
17Nanamitan ang tawo sa pagkaon nga nakuha niya sa pagpangdaya, pero sa ulihi mangin pareho ini sa balas sa iya baba.
18Magpangayo ka sang laygay sa imo nga pagplano ukon antes ka magkadto sa inaway.
19Ang palakutsokutso nagapanugid sang sekreto, gani likawi ang tawo nga pareho sina.
20Ang anak nga nagapakamalaot sa iya ginikanan mapatay pareho sa suga nga napatay sa kadulom.
21Ang palanublion nga gindali-dali mo kuha sa indi pa husto nga tion indi makahatag sa imo sang kaayuhan sa ulihi.
22Indi ka magtimalos. Magsalig ka lang sa Ginoo, kag buligan ka niya.
23Ginakangil-aran sang Ginoo ang mga nagapangdaya sa pagkilo. Indi ina maayo nga himuon.
24Ang Ginoo amo ang nagabuot sang aton kabuhi, gani indi ta mahibaluan kon ano ang aton palaabuton.20:24 indi ta mahibaluan kon ano ang aton palaabuton: ukon, indi ta gid matungkad ang mga nagakalatabo sa aton.
25Delikado kon magpadasodaso ka sa pagpromisa nga ihalad mo ang isa ka butang sa Ginoo. Dapat hunahunaon mo anay antes ka magpromisa.
26Kon maghukom ang maalamon nga hari, ginasiguro gid niya nga mahibaluan ang naghimo sang malain, kag dayon ginasilutan niya.
27Ang aton konsensya20:27 konsensya: ukon, espiritu. ginagamit sang Ginoo nga magpasanag sang aton kabuhi, kag paagi sini mausisa naton ang aton pagkatawo.
28Kon maayo kag matutom ang isa ka hari, indi siya maano kag magapadayon ang iya paghari.
29Bugal sang mga pamatan-on ang ila kusog, kag dungog sang mga tigulang ang ila katigulangon.20:29 katigulangon: sa literal, mga uban.
30Kon kaisa maayo nga masilutan kita agod magbag-o kita.
