The Proverbs of Solomon
1These are the proverbs of Solomon.
A wise son makes his father glad.
But a foolish son brings sorrow to his mother.
2Riches that are gained by sinning aren’t worth anything.
But doing what is right saves you from death.
3The Lord gives those who do right the food they need.
But he lets those who do wrong go hungry.
4Hands that don’t want to work make you poor.
But hands that work hard bring wealth to you.
5A child who gathers crops in summer is wise.
But a child who sleeps at harvest time brings shame.
6Blessings are like crowns on the heads of those who do right.
But the trouble caused by what sinners say destroys them.
7The names of those who do right are used in blessings.
But the names of those who do wrong will rot.
8A wise heart accepts commands.
But foolish chattering destroys you.
9Anyone who lives without blame walks safely.
But anyone who takes a crooked path will get caught.
10An evil wink gets you into trouble.
And foolish chattering destroys you.
11The mouths of those who do right pour out life like a fountain.
But the mouths of sinners hide their evil plans.
12Hate stirs up fights.
But love erases all sins by forgiving them.
13Wisdom is found on the lips of those who understand what is right.
But those who have no sense are punished.
14Wise people store up knowledge.
But the mouths of foolish people destroy them.
15The wealth of rich people is like a city that makes them feel safe.
But having nothing destroys those who are poor.
16People who do what is right earn life.
But sinners earn sin and death.
17Anyone who pays attention to correction
shows the path to life.
But anyone who refuses to be corrected
leads others down the wrong path.
18Anyone who hides hatred with lying lips
and spreads lies is foolish.
19Sin is not ended by using many words.
But those who are wise control their tongues.
20The tongues of those who do right are like fine silver.
But the hearts of those who do wrong aren’t worth very much.
21The words of those who do right benefit many people.
But those who are foolish die because they have no sense.
22The blessing of the Lord brings wealth.
And it comes without painful work.
23A foolish person finds pleasure in evil plans.
But a person who has understanding takes delight in wisdom.
24What sinners are afraid of will catch up with them.
But those who do right will get what they want.
25When the storm is over, sinners are gone.
But those who do right stand firm forever.
26Those who don’t want to work hurt those who send them.
They are like vinegar on the teeth or smoke in the eyes.
27Having respect for the Lord leads to a longer life.
But the years of evil people are cut short.
28Those who do right can expect joy.
But the hopes of sinners are bound to fail.
29The way of the Lord is a safe place for those without blame.
But that way destroys those who do evil.
30Those who do right will never be removed from the land.
But those who do wrong will not remain in it.
31The mouths of those who do right produce wisdom.
But tongues that speak twisted words will be made silent.
32Those who do right know the proper thing to say.
But those who do wrong speak only twisted words.
Ang mga Hulubaton ni Solomon
1Amo ini ang mga hulubaton ni Solomon:
Ang anak nga maalamon nagahatag sang kalipay sa iya ginikanan, pero ang anak nga buang-buang nagahatag sang kasubo sa ila.
2Ang manggad nga nakuha sa malain nga paagi indi makahatag sang kaayuhan, pero ang matarong nga pagkabuhi makahatag sing kaayuhan kay makaluwas ini sa imo sa kamatayon.
3Indi pagpabay-an sang Ginoo nga magutuman ang mga matarong, pero ang mga malaot iya indi niya pagtugutan nga matuman ang ila malain nga mga handom.
4Ang pagkatamad makapaimol sa tawo, pero ang pagkapisan makapamanggaranon sa iya.
5Ang nagatipon sang pagkaon kon tig-alani maalamon nga tawo,10:5 tawo: sa literal, anak. Tan-awa ang footnote sa 1:8. pero ang nagasagi lang katulog makahuluya.
6Ginapakamaayo ang matarong nga tawo; ang ginahambal sang malaot nga tawo makahalit.
7Ang matarong nga tawo mangin pagpakamaayo sa iban kag dumdumon siya hasta san-o, pero ang malaot nga tawo kalimtan.
8Ang maalamon nga tawo nagatuman sang mga sugo. Ang tawo nga nagahambal sing kabuangan malaglag.
9Ang tawo nga nagakabuhi nga matarong indi maano, pero ang tawo nga nagakabuhi sing indi husto mahibaluan ang iya ginahimo.
10Ang tawo nga nagapangdaya makahatag sing gamo, kag ang tawo nga nagahambal sang kabuangan malaglag.
11Ang ginahambal sang matarong nga tawo makapaayo sa kabuhi sang iban,10:11 makapaayo… sang iban: sa literal, tuburan nga nagahatag sang kabuhi. pero ang ginahambal sang malaot nga tawo makahalit.
12Ang kaugot makapaumpisa sang gamo, pero ang gugma makapatawad sang tanan nga sala.
13Ang tawo nga may pag-intiendi nagahambal sang mga pulong nga may kaalam, pero ang tawo nga wala sing pag-intiendi nagahambal sang mga pulong nga mangin kabangdanan nga silutan siya.
14Ginadugangan pa gid sang mga maalamon ang ila nahibaluan, pero ang mga buang-buang sagi hambal sang mga pulong nga makapalaglag mismo sa ila sa indi madugay.
15Ang manggad sang manggaranon makaprotektar sa iya, pero ang kaimulon sang imol makalaglag sa iya.
16Ang balos sa matarong nga tawo amo ang maayo kag malawig nga kabuhi, pero ang balos sa malaot nga tawo amo ang silot.
17Ang tawo nga nagapamati sa mga pagtadlong sa iya pamatasan magaayo kag magalawig ang iya kabuhi, pero ang tawo nga wala nagapamati magatalang.
18Butigon ang tawo nga nagatago sang iya kaakig, kag buang-buang ang mga nagapanglibak.
19Ang tawo nga palahambal madali makasala. Maalamon ang tawo nga makahibalo magpugong sang iya baba.
20Ang mga pulong sang matarong nga tawo bilidhon pareho sa pilak, pero ang hunahuna sang malaot nga tawo wala sing pulos.
21Ang pulong sang matarong nga tawo makahatag sang kaayuhan sa madamo nga mga tawo luwas sa mga buang-buang nga magakalamatay tungod kay wala sila sing pag-intiendi.
22Nagamanggaranon ang tawo tungod sa pagpakamaayo sang Ginoo, kag indi ini madugangan paagi sa tudo nga pagpangabudlay.10:22 kag… pagpangabudlay: ukon, kag wala nagahatag ang Ginoo sang kalisod sa iya pagmanggaranon.
23Ang kalipayan sang buang-buang amo ang paghimo sang malain, pero ang kalipayan sang tawo nga may pag-intiendi amo ang pagkabuhi nga mainalamon.
24Subong nga ang ginakahadlukan sang malaot nga tawo matabo sa iya, ang ginahandom sang matarong nga tawo mabaton niya.
25Kon mag-abot sa kabuhi ang pagtilaw nga pareho sang bagyo, malaglag ang malaot nga tawo, pero ang matarong nga tawo magapabilin nga malig-on.
26Subong nga ang langgaw makapangilo sa ngipon kag ang aso makapapait sa mata, ang matamad nga tawo makapaugtas sa nagasugo sa iya.
27Ang nagatahod sa Ginoo magakabuhi sing malawig, pero ang malaot nga tawo magakabuhi sing malip-ot.
28Ang paglaom sang mga matarong makahatag sa ila sang kalipay, pero ang paglaom sang mga malaot wala sing katumanan.
29Ang pagsunod sang mga matarong sa pamaagi sang Ginoo makaprotektar sa ila, pero ang pagsupak sini sang mga malaot makapalaglag sa ila.
30Ang mga matarong indi pagpahalinon sa aton duta, pero ang mga malaot pahalinon.
31Ang mga ginahambal sang matarong nga tawo may kaalam, pero ang mga ginahambal sang dayaon nga tawo makapalaglag sa iya.
32Ang matarong nga tawo nakahibalo kon ano ang husto nga ihambal, pero ang malaot nga tawo, ang iya lang nahibaluan nga ihambal amo ang sayop.
