مزمور 78 – NAV & TCB

Ketab El Hayat

مزمور 78:1-72

الْمَزْمُورُ الثَّامِنُ وَالسَّبْعُونَ

مَزْمُورٌ تَعْلِيمِيٌّ لآسَافَ

1أَصْغِ يَا شَعْبِي إِلَى شَرِيعَتِي، أَرْهِفُوا آذَانَكُمْ إِلَى أَقْوَالِ فَمِي. 2أَفْتَحُ فَمِي بِمَثَلٍ وَأَنْطِقُ بِأَلْغَازٍ قَدِيمَةٍ جِدّاً، 3سَمِعْنَاهَا وَعَرَفْنَاهَا وَحَدَّثَنَا بِها آبَاؤُنَا. 4لَا نَكْتُمُهَا عَنْ أَبْنَائِنَا بَلْ نُخْبِرُ الْجِيلَ الْقَادِمَ عَنْ قُوَّةِ الرَّبِّ وَعَجَائِبِهِ الَّتِي صَنَعَ. 5أَعْطَى شَرَائِعَ لِبَنِي إِسْرَائِيلَ وَأَوَامِرَ لِذُرِّيَّةِ يَعْقُوبَ، أَوْصَى فِيهَا آبَاءَنَا أَنْ يُعَرِّفُوا بِها أَبْنَاءَهُمْ. 6لِكَيْ يَعْرِفَهَا الْجِيلُ الْقَادِمُ، الْبَنُونَ الَّذِينَ لَمْ يُوْلَدُوا بَعْدُ، فَيُعَلِّمُوهَا أَيْضاً لأَبْنَائِهِمْ، 7فَيَضَعُوا عَلَى اللهِ اتِّكَالَهُمْ وَلَا يَنْسَوْا أَعْمَالَهُ، بَلْ يَحْفَظُوا وَصَايَاهُ، 8وَلَا يَكُونُوا مِثْلَ آبَائِهِمْ، جِيلاً عَنِيداً مُتَمَرِّداً، جِيلاً لَمْ يُثَبِّتْ قَلْبَهُ وَلَا كَانَتْ رُوحُهُ أَمِينَةً لِلهِ. 9رُمَاةُ الْقَوْسِ، بَنُو أَفْرَايِمَ تَقَهْقَرُوا فِي يَوْمِ الْمَعْرَكَةِ. 10لأَنَّهُمْ لَمْ يُرَاعُوا عَهْدَ اللهِ، وَرَفَضُوا السُّلُوكَ فِي شَرِيعَتِهِ. 11نَسُوا أَفْعَالَهُ وَعَجَائِبَهُ الَّتِي أَظْهَرَهَا لَهُمُ، 12الْعَجَائِبَ الَّتِي رَآهَا آبَاؤُهُمْ فِي سَهْلِ صُوعَنَ فِي أَرْضِ مِصْرَ. 13شَقَّ الْبَحْرَ وَأَجَازَهُمْ، وَجَعَلَ الْمِيَاهَ تَقِفُ كَجِدَارٍ. 14أَرْشَدَهُمْ بِالسَّحَابِ نَهَاراً وَبِنُورِ نَارٍ اللَّيْلَ كُلَّهُ. 15شَقَّ صُخُوراً فِي الْبَرِّيَّةِ وَسَقَاهُمْ مَاءً غَزِيراً كَأَنَّهُ مِنَ اللُّجَجِ. 16أَخْرَجَ مِنَ الصَّخْرَةِ سَوَاقِيَ، أَجْرَى مِيَاهَهَا كَأَنْهَارٍ. 17لَكِنَّهُمْ أَوْغَلُوا فِي غَيِّهِمْ مُسْتَثِيرِينَ غَضَبَ الْعَلِيِّ فِي الصَّحْرَاءِ. 18وَجَرَّبُوا اللهَ فِي قُلُوبِهِمْ، طَالِبِينَ طَعَاماً اشْتَهَتْهُ نُفُوسُهُمْ 19وَتَذَمَّرُوا عَلَى اللهِ قَائِلِينَ: أَيَقْدِرُ اللهُ أَنْ يَبْسُطَ لَنَا مَائِدَةً فِي الْبَرِّيَّةِ؟ 20هَا هُوَ قَدْ ضَرَبَ الصَّخْرَةَ فَتَفَجَّرَتْ مِنْهَا الْمِيَاهُ وَفَاضَتِ الأَنْهَارُ، فَهَلْ يَقْدِرُ أَيْضاً أَنْ يُقَدِّمَ الْخُبْزَ أَوْ يُوَفِّرَ اللَّحْمَ لِشَعْبِهِ؟ 21فَلَمَّا سَمِعَ اللهُ ذَلِكَ ثَارَ غَضَبُهُ، وَانْدَلَعَتِ النَّارُ فِي يَعْقُوبَ، وَاشْتَدَّ السَّخَطُ عَلَى إِسْرَائِيلَ، 22لأَنَّهُمْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِاللهِ وَلَمْ يَتَّكِلُوا عَلَى خَلاصِهِ. 23وَمَعَ ذَلِكَ أَمَرَ السَّحَابَ وَفَتَحَ أَبْوَابَ السَّمَاوَاتِ، 24فَأَمْطَرَ عَلَيْهِمِ الْمَنَّ لِيَأْكُلُوا، وَأَنْزَلَ عَلَيْهِمْ حِنْطَةَ السَّمَاوَاتِ. 25فَأَكَلَ الإِنْسَانُ خُبْزَ الْمَلائِكَةِ، إِذْ أَرْسَلَ لَهُمْ زَاداً حَتَّى شَبِعُوا. 26أَثَارَ رِيحاً شَرْقِيَّةً فِي السَّمَاوَاتِ، وَبِقُوَّتِهِ سَاقَ رِيحاً جَنُوبِيَّةً. 27فَأَمْطَرَ عَلَيْهِمْ لَحْماً كَثِيراً كَالتُّرَابِ، وَطُيُوراً كَرَمْلِ الْبَحْرِ، 28جَعَلَهَا تَتَسَاقَطُ فِي وَسَطِ خِيَامِهِمْ حَوْلَ مَسَاكِنِهِمْ. 29فَأَكَلُوا حَتَّى شَبِعُوا جِدّاً، وَأَعْطَاهُمْ مُشْتَهَاهُمْ. 30وَقَبْلَ أَنْ يَفْرُغُوا مِنَ الطَّعَامِ الَّذِي اشْتَهَوْهُ، وَهُوَ بَعْدُ فِي أَفْوَاهِهِمْ، 31ثَارَ عَلَيْهِمْ غَضَبُ اللهِ، فَقَتَلَ أَسْمَنَهُمْ وَصَرَعَ نُخْبَتَهُمْ. 32وَمَعَ هَذَا ظَلُّوا يُخْطِئُونَ، وَبِالرَّغْمِ مِن عَجَائِبِهِ لَمْ يُؤْمِنُوا، 33فَأَفْنَى أَيَّامَهُمْ بِالْبَاطِلِ وَسِنِيهِمْ فِي الرُّعْبِ. 34وَعِنْدَمَا قَتَلَ بَعْضَهُمْ، رَجَعُوا بِحَرَارَةٍ تَائِبِينَ يَلْتَمِسُونَ اللهَ. 35تَذَكَّرُوا أَنَّ اللهَ صَخْرَتُهُمْ وَالإِلَهَ الْعَلِيَّ فَادِيهِمْ. 36وَلَكِنَّهُمْ خَادَعُوهُ بِأَفْوَاهِهِمْ، وَنَافَقُوهُ بِأَلْسِنَتِهِمْ. 37لَمْ يَكُونُوا مُخْلِصِينَ لَهُ، وَلَا كَانُوا أَوْفِيَاءَ لِعَهْدِهِ.

38لَكِنَّهُ كَانَ رَحِيماً، فَعَفَا عَنِ الإِثْمِ وَلَمْ يُهْلِكْهُمْ. وَكَثِيراً مَا كَبَحَ غَضَبَهُ عَنْهُمْ وَلَمْ يُضْرِمْ كُلَّ سَخَطِهِ. 39ذَكَرَ أَنَّهُمْ بَشَرٌ كَالرِّيحِ الَّتِي تَذْهَبُ وَلَا تَعُودُ. 40كَمْ تَمَرَّدُوا عَلَيْهِ فِي الْبَرِّيَّةِ وَأَحْزَنُوهُ فِي الصَّحْرَاءِ. 41ثُمَّ عَادُوا يُجَرِّبُونَ اللهَ وَيُغِيظُونَ قُدُّوسَ إِسْرَائِيلَ. 42لَمْ يَذْكُرُوا قُوَّتَهُ يَوْمَ أَنْقَذَهُمْ مِنْ طَالِبِيهِمْ، 43كَيْفَ أَجْرَى آيَاتِهِ فِي مِصْرَ وَعَجَائِبَهُ فِي سُهُولِ صُوعَنَ. 44إِذْ حَوَّلَ أَنْهَارَهُمْ وَسَوَاقِيَهُمْ دَماً حَتَّى لَا يَشْرَبُوا. 45أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ بَعُوضاً فَأَكَلَهُمْ، وَضَفَادِعَ فَأَهْلَكَتْهُمْ. 46أَسْلَمَ غَلَّتَهُمْ لِلْجَنَادِبِ وَمَحَاصِيلَهُمْ لِلْجَرَادِ لِيُدَمِّرَهَا. 47أَتْلَفَ كُرُومَهُمْ بِالْبَرَدِ وَجُمَّيْزَهُمْ بِالصَّقِيعِ، 48وَدَفَعَ بَهَائِمَهُمْ إِلَى الْبَرَدِ، وَمَوَاشِيَهُمْ إِلَى نَارِ الْبُرُوقِ. 49أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ حِمَمَ غَضَبِهِ، وَسَخَطِهِ وَغَيْظِهِ، وَأَطْلَقَ عَلَيْهِمْ حَمْلَةً مِنْ مَلائِكَةِ الْهَلاكِ. 50أَفْلَتَ عِنَانَ غَضَبِهِ، وَلَمْ يَحْفَظْهُمْ مِنَ الْمَوْتِ، بَلْ أَهْلَكَهُمْ بِالْوَبَإِ، 51وَأَبَادَ كُلَّ أَبْكَارِ مِصْرَ، طَلائِعَ ثِمَارِ الرُّجُولَةِ فِي خِيَامِ حَامٍ. 52ثُمَّ سَاقَ شَعْبَهُ كَالْغَنَمِ وَاقْتَادَهُمْ مِثْلَ الْقَطِيعِ فِي الصَّحْرَاءِ. 53هَدَاهُمْ آمِنِينَ فَلَمْ يَفْزَعُوا. أَمَّا أَعْدَاؤُهُمْ فَطَغَى الْبَحْرُ عَلَيْهِمْ وَغَمَرَهُمْ. 54وَأَدْخَلَهُمْ إِلَى تُخُومِ أَرْضِهِ الْمُقَدَّسَةِ، إِلَى الْجَبَلِ الَّذِي امْتَلَكَتْهُ يَمِينُهُ. 55ثُمَّ طَرَدَ الأُمَمَ مِنْ أَمَامِهِمْ وَقَسَمَ أَرْضَهُمْ بِالْحَبْلِ لِيَجْعَلَهَا مِيرَاثاً لِشَعْبِهِ، وَأَسْكَنَ فِي خِيَامِهِمْ أَسْبَاطَ إِسْرَائِيلَ.

56غَيْرَ أَنَّهُمْ جَرَّبُوا اللهَ الْعَلِيَّ وَتَمَرَّدُوا عَلَيْهِ، وَلَمْ يُرَاعُوا شَهَادَاتِهِ. 57بَلِ ارْتَدُّوا عَنْهُ وَغَدَرُوا كَمَا فَعَلَ آبَاؤُهُمْ، وَانْحَرَفُوا كَقَوْسٍ مُخْطِئَةٍ. 58وَأَغَاظُوهُ بِمَعَابِدِ مُرْتَفَعَاتِهِمْ وَأَثَارُوا غَيْرَتَهُ بِأَصْنَامِهِمْ. 59سَمِعَ اللهُ فَغَضِبَ، وَعَافَتْ نَفْسُهُ إِسْرَائِيلَ جِدّاً. 60هَجَرَ مَسْكَنَهُ فِي شِيلُوهَ، تِلْكَ الْخَيْمَةَ الَّتِي نَصَبَهَا مَسْكَناً لَهُ بَيْنَ النَّاسِ. 61وَأَسْلَمَ تَابُوتَ عَهْدِ عِزَّتِهِ إِلَى السَّبْيِ وَجَلالَهُ إِلَى يَدِ الْعَدُوِّ. 62وَدَفَعَ شَعْبَهُ إِلَى السَّيْفِ وَصَبَّ نِقْمَتَهُ عَلَى مِيْرَاثِهِ. 63فَالْتَهَمَتِ النَّارُ فِتْيَانَهُمْ، وَلَمْ تُنْشَدْ لِعَذَارَاهُمْ أُغْنِيَةُ زَوَاجٍ. 64سَقَطَ كَهَنَتُهُمْ صَرْعَى السَّيْفِ، وَأَرَامِلُهُمْ لَمْ يَنْدُبْنَ عَلَيْهِمْ.

65ثُمَّ اسْتَيْقَظَ الرَّبُّ كَمَا يَسْتَيْقِظُ النَّائِمُ، مِثْلَ جَبَّارٍ يَصْرُخُ عَالِياً مِنَ الْخَمْرِ. 66فَضَرَبَ أَعْدَاءَهُ وَقَهَرَهُمْ، وَجَعَلَهُمْ عَاراً مَدَى الدَّهْرِ. 67رَفَضَ السُّكْنَى فِي خَيْمَةِ يُوسُفَ وَلَمْ يَخْتَرْ سِبْطَ أَفْرَايِمَ. 68بَلِ اصْطَفَى سِبْطَ يَهُوذَا، جَبَلَ صِهْيَوْنَ الَّذِي أَحَبَّهُ. 69فَشَيَّدَ هَيْكَلَهُ، (كَمَسْكِنِهِ) فِي السَّمَاوَاتِ العُلَى. جَعَلَهُ (ثَابِتاً) مِثْلَ الأَرْضِ الَّتِي أَسَّسَهَا إِلَى الأَبَدِ. 70وَاصْطَفَى دَاوُدَ عَبْدَهُ، وَأَخَذَهُ مِنْ بَيْنِ حَظَائِرِ الْغَنَمِ. 71مِنْ خَلْفِ النِّعَاجِ الْمُرْضِعَةِ أَتَى بِهِ، لِيَرْعَى يَعْقُوبَ شَعْبَهُ وَإِسْرَائِيلَ مِيرَاثَهُ. 72فَرَعَاهُمْ بِقَلْبٍ مُسْتَقِيمٍ، وَهَدَاهُمْ بِيَدَيْهِ الْمَاهِرَتَيْنِ.

Tagalog Contemporary Bible

Salmo 78:1-72

Salmo 7878 Salmo 78 Ang unang mga salita sa Hebreo: Ang “maskil” na isinulat ni Asaf.

Ang Patnubay ng Dios sa Kanyang mga Mamamayan

1Mga kababayan,78:1 Mga kababayan: o, Mga mamamayan ko. ang mga turo koʼy inyong pakinggan.

2Tuturuan ko kayo sa pamamagitan ng kasaysayan.78:2 kasaysayan: o, mga talinghaga, o paghahalintulad, o kawikaan.

Sasabihin ko sa inyo ang mga lihim na katotohanan ng nakaraan.

3Napakinggan na natin ito at nalaman.

Sinabi ito sa atin ng ating mga ninuno.

4Huwag natin itong ilihim sa ating mga anak;

sabihin din natin ito sa mga susunod na salinlahi.

Sabihin natin sa kanila ang kapangyarihan ng Panginoon at ang mga kahanga-hanga niyang gawa.

5Ibinigay niya ang kanyang mga kautusan sa mga mamamayan ng Israel na mula sa lahi ni Jacob.

Iniutos niya sa ating mga ninuno na ituro ito sa kanilang mga anak,

6upang malaman din ito ng mga susunod na lahi at nang ituro rin nila ito sa kanilang mga anak.

7Sa ganitong paraan, magtitiwala sila sa Dios at hindi nila makakalimutan ang kanyang ginawa, at susundin nila ang kanyang mga utos,

8upang hindi sila maging katulad ng kanilang mga ninuno na matitigas ang ulo, suwail, hindi lubos ang pagtitiwala sa Dios, at hindi tapat sa kanya.

9Tulad ng mga taga-Efraim, bagamaʼt may mga pana sila,

pero sa oras naman ng labanan ay nagsisipag-atrasan.

10Hindi nila sinunod ang kasunduan nila sa Dios,

maging ang kanyang mga utos.

11Nakalimutan na nila ang mga kahanga-hanga niyang ginawa na ipinakita niya sa kanila.

12Gumawa ang Dios ng mga himala roon sa Zoan sa lupain ng Egipto at nakita ito ng ating78:12 ating: o, kanilang. mga ninuno.

13Hinawi niya ang dagat at pinadaan sila roon;

ginawa niyang tila magkabilang pader ang tubig.

14Sa araw ay pinapatnubayan niya sila sa pamamagitan ng ulap,

at sa gabi naman ay sa pamamagitan ng liwanag ng apoy.

15Biniyak niya ang mga bato sa ilang at dumaloy ang tubig at binigyan sila ng maraming inumin mula sa kailaliman ng lupa.

16Pinalabas niya ang tubig mula sa bato at ang tubig ay umagos gaya ng ilog.

17Ngunit ang ating mga ninuno ay patuloy na nagkasala sa kanya. Naghimagsik sila sa Kataas-taasang Dios doon sa ilang.

18Sinadya nilang subukin ang Dios upang hingin ang mga pagkaing gusto nila.

19Kinutya nila ang Dios nang sabihin nilang,

“Makakapaghanda ba ang Dios ng pagkain dito sa ilang?

20Oo ngaʼt umagos ang tubig nang hampasin niya ang bato,

ngunit makapagbibigay din ba siya ng tinapay at karne sa atin?”

21Kaya nang marinig ito ng Panginoon nagalit siya sa kanila.

Nag-apoy sa galit ang Panginoon laban sa lahi ni Jacob,

22dahil wala silang pananampalataya sa kanya, at hindi sila nagtitiwala na ililigtas niya sila.

23Ganoon pa man, iniutos niyang bumukas ang langit,

24at pinaulanan sila ng pagkain na tinatawag na manna.

Ibinigay ito sa kanila upang kainin.

25Kinain nila ang pagkain ng mga anghel, at binigyan sila nito ng Dios hanggaʼt gusto nila.

26Pinaihip niya ang hangin mula sa silangan at sa timog sa pamamagitan ng kanyang kapangyarihan.

27Pinaulanan din sila ng napakaraming ibon, na kasindami ng buhangin sa tabing-dagat.

28Pinadapo niya ang mga ito sa palibot ng kanilang mga tolda sa kampo.

29Kaya kumain sila hanggang sa mabusog, dahil ibinigay sa kanila ng Dios ang gusto nila.

30Ngunit habang kumakain sila at nagpapakabusog,

31nagalit ang Dios sa kanila.

Pinatay niya ang makikisig na mga kabataan ng Israel.

32Sa kabila ng lahat ng ginawa ng Dios sa kanila,

nagpatuloy pa rin sila sa pagkakasala.

Kahit na gumawa siya ng mga himala,

hindi pa rin sila naniwala.

33Kaya agad niyang winakasan ang buhay nila sa pamamagitan ng biglaang pagdating ng kapahamakan.

34Nang patayin ng Dios ang ilan sa kanila,

ang mga natira ay lumapit na sa kanya,

nagsisi at nagbalik-loob sa kanya.

35At naalala nila na ang Kataas-taasang Dios ang kanilang Bato na kanlungan at Tagapagligtas.

36Nagpuri sila sa kanya, ngunit sa bibig lang, kaya sinungaling sila.

37Hindi sila tapat sa kanya at sa kanilang kasunduan.

38Ngunit naawa pa rin ang Dios sa kanila,

pinatawad ang mga kasalanan nila at hindi sila nilipol.

Maraming beses niyang pinigil ang kanyang galit kahit napakatindi na ng kanyang poot.

39Naisip niyang mga tao lang sila,

parang hangin na dumadaan at biglang nawawala.

40Madalas silang maghimagsik sa Dios doon sa ilang at pinalungkot nila siya.

41Paulit-ulit nilang sinubok ang Dios;

ginalit nila ang Banal na Dios ng Israel.

42Kinalimutan nila ang kanyang kapangyarihan na ipinakita noong iniligtas niya sila mula sa kanilang mga kaaway,

43pati ang mga ginawa niyang mga himala at mga kahanga-hangang gawa roon sa Zoan sa lupain ng Egipto.

44Ginawa niyang dugo ang mga ilog sa Egipto, at dahil dito wala silang mainom.

45Nagpadala rin siya ng napakaraming langaw upang parusahan sila,

at mga palaka upang pinsalain sila.

46Ipinakain niya sa mga balang ang kanilang mga pananim at mga ani.

47Sinira niya ang kanilang mga tanim na ubas at mga punong sikomoro sa pamamagitan ng pagpapaulan ng yelo.

48Pinagpapatay niya ang kanilang mga hayop sa pamamagitan ng kidlat at pag-ulan ng malalaking yelo.

49Dahil sa napakatinding poot at galit niya sa kanila,

nagpadala rin siya ng mga anghel upang ipahamak sila.

50Hindi pinigilan ng Dios ang kanyang poot.

Hindi niya sila iniligtas sa kamatayan.

Sa halip ay pinatay sila sa pamamagitan ng mga salot.

51Pinatay niyang lahat ang mga panganay na lalaki sa Egipto na siyang lugar ng lahi ni Ham.

52Ngunit inilabas niya sa Egipto ang kanyang mga mamamayan na katulad ng mga tupa at pinatnubayan sila na parang kanyang kawan sa ilang.

53Pinatnubayan niya sila, kaya hindi sila natakot.

Ngunit ang mga kaaway nila ay nalunod sa dagat.

54Dinala sila ng Dios sa lupain na kanyang pinili,

doon sa kabundukan na kinuha niya sa pamamagitan ng kanyang kapangyarihan.

55Itinaboy niya ang lahat ng naninirahan doon,

at hinati-hati ang lupain sa mga lahi ng Israel para maging pag-aari nila at maging tirahan.

56Ngunit sinubok pa rin nila ang Kataas-taasang Dios,

naghimagsik sila at hindi sumunod sa kanyang mga utos.

57Tumalikod sila sa Dios kagaya ng kanilang mga ninuno.

Tulad sila ng isang sirang pana na hindi mapagkakatiwalaan.

58Pinanibugho nila ang Dios at ginalit dahil sa mga dios-diosan sa mga sambahan sa matataas na lugar.78:58 sambahan sa matataas na lugar: Tingnan sa Talaan ng mga Salita sa likod.

59Alam78:59 Alam: sa literal, Narinig. ng Dios ang ginawa ng mga Israelita,

kaya nagalit siya at itinakwil sila nang lubusan.

60Iniwanan niya ang kanyang tolda sa Shilo, kung saan siya nananahan dito sa mundo.

61Hinayaan niyang agawin ng mga kaaway ang Kahon ng Kasunduan na simbolo ng kanyang kapangyarihan at kadakilaan.

62Nagalit siya sa kanyang mga mamamayan kaya ipinapatay niya sila sa kanilang mga kaaway.

63Sinunog ang kanilang mga binata,

kaya walang mapangasawa ang kanilang mga dalaga.

64Namatay sa labanan ang kanilang mga pari,

at ang mga naiwan nilang asawa ay hindi makapagluksa.78:64 Basahin sa 1 Sam. 4:17-22.

65Pagkatapos, parang nagising ang Panginoon mula sa kanyang pagkakahimlay;

at para siyang isang malakas na tao na pinatapang ng alak.

66Itinaboy niya at pinaatras ang kanyang mga kaaway;

inilagay niya sila sa walang hanggang kahihiyan.

67Itinakwil niya ang lahi ni Jose, hindi rin niya pinili ang lahi ni Efraim.78:67 hindi … Efraim: Maaaring ang ibig sabihin nito ay hindi niya pinili ang lugar nila para maging sentro ng pagsamba at kung saan ang pinili niyang hari ay maghahari.

68Sa halip ay pinili niya ang lahi ni Juda at ang bundok ng Zion na kanyang minamahal.

69Doon niya ipinatayo ang kanyang templo, katulad ng langit at lupa na matatag magpakailanman.

70-71Pinili ng Dios si David upang maging lingkod niya.

Kinuha siya mula sa pagpapastol ng tupa at ginawang hari ng Israel, ang mga mamamayang kanyang hinirang.

72Katulad ng isang mabuting pastol, inalagaan niya ang mga Israelita nang may katapatan at mahusay silang pinamunuan.