1“Sadtong nahauna nga tuig sang paghari ni Darius nga Medianhon, ako ang nagbulig kag nagpangapin kay Micael.
Ang mga Hari sa Bagatnan kag sa Aminhan
2“Karon, isugid ko na sa imo ang kamatuoran: May tatlo pa ka hari nga magahari sa Persia. Ang ikaapat nga hari nga magasunod sa ila nga tatlo mas manggaranon pa sang sa ila. Paagi sa iya manggad, mangin gamhanan siya, kag pagasulsulan niya ang iban nga mga ginharian nga magpakig-away kontra sa ginharian sang Grecia. 3Pagkatapos may isa ka gamhanan nga hari nga magaabot. Madamo nga mga nasyon ang iya pagasakupon, kag himuon niya ang gusto niya himuon. 4Kon maggamhanan na gid siya, maguba ang iya ginharian kag mabahin sa apat ka direksyon sang kalibutan, pero indi ang iya mga kaliwat ang magahari. Ang magabulos nga mga hari indi makadumala nga pareho sang iya pagdumala. Kuhaon matuod ang iya ginharian kag ihatag sa iban, indi sa iya mga kaliwat.
5“Ang hari sa bagatnan11:5 ang hari sa bagatnan: siguro ang buot silingon, ang hari sang Egipto. Amo man halin sa bersikulo 6 hasta sa 40. mangin gamhanan. Pero ang isa sa iya mga heneral mangin mas gamhanan sang sa iya. Kag sa ulihi magahari man ini nga heneral kag mangin gamhanan ang iya nga ginharian. 6Pagkaligad sang pila ka tuig, magadampiganay ining duha ka ginharian. Tungod kay ipaasawa sang hari sa bagatnan ang iya anak nga babayi sa hari sa aminhan.11:6 hari sa aminhan: siguro ang buot silingon, ang hari sang Syria. Amo man halin sa bersikulo 7 hasta sa 40. Pero indi magdugay ang gahom sang babayi kag pati ang gahom sang hari sa aminhan. Kay sa sina nga tion, pagapatyon ang babayi kag ang iya bana kag bata,11:6 bata: Amo ini sa iban nga dumaan nga mga teksto. Sa Hebreo, amay. pati ang mga nagaatipan sa iya.11:6 ang mga nagaatipan sa iya: ukon, ang mga nagasuporta sa iya.
7“Sa ulihi, ang utod sang babayi mangin hari sang ginharian sa bagatnan. Siya ang magabulos sa iya amay. Salakayon niya ang mga soldado sang hari sa aminhan kag sudlon ang napaderan nga banwa11:7 napaderan nga banwa: ukon, mabakod nga depensa. Amo man sa bersikulo 10, 19, 38 kag 39. sini. Magapakig-away siya sa ila kag magadaog siya. 8Dal-on niya pabalik sa Egipto ang mga imahen sang ila mga dios kag ang ila malahalon nga mga pagkabutang nga bulawan kag pilak. Sa sulod sang pila ka tuig, indi na siya magpakig-away sa hari sa aminhan. 9Pero sa ulihi salakayon siya sang hari sa aminhan, pero mapierdi ining hari sa aminhan kag magapauli sa iya lugar.
10“Magatipon sang madamo nga mga soldado ang mga anak sang hari sa aminhan agod magpreparar sa pagpakig-away. Ang isa sa ila magasalakay nga daw sa baha nga indi mapunggan. Magasalakay siya hasta sa napaderan nga banwa sang hari sa bagatnan. 11Kag tungod sa kaakig sang hari sa bagatnan, magapakig-away siya sa hari sa aminhan, kag pierdihon niya ang madamo nga mga soldado sini. 12Tungod sang iya pagdaog, magapabugal siya kag madamo pa gid ang iya pamatyon, pero indi siya magapabilin nga madinalag-on. 13Kay magatipon liwat ang hari sa aminhan sang mas madamo pa gid nga mga soldado sang sa una. Kag pagkaligad sang pila ka tuig, magasalakay siya liwat kaupod sang iya madamo kag armado gid nga mga soldado.
14“Sa sina nga panahon, madamo ang magakontra sa hari sa bagatnan. Isa na sa magakontra amo ang mga kapareho mo nga mga Israelinhon nga mapintas. Himuon nila ini bilang katumanan sang palanan-awon, pero mapierdi sila. 15Dayon salakayon sang hari sa aminhan ang isa ka napaderan nga banwa sang ginharian sa bagatnan. Kibunon nila ini kag sudlon. Wala gid sang may mahimo ang mga soldado sang ginharian sa bagatnan pati na ang ila pinakamaayo nga mga soldado, tungod kay indi nila masarangan ang kaaway. 16Gani himuon sang hari sa aminhan ang bisan ano nga gusto niya nga himuon, kag wala gid sing may makapugong sa iya. Sakupon niya ang matahom nga duta sang Israel, kag magapasakop ini sing bug-os sa iya nga gahom.11:16 magapasakop… gahom: ukon, may gahom siya sa paglaglag sini. 17Determinado gid ang hari sa aminhan nga magsalakay sa ginharian sa bagatnan sa bug-os nga kusog sang iya ginharian. Pero magapakigdampig anay siya sa hari sa bagatnan paagi sa pagpaasawa sang iya anak sa hari, agod paagi sa iya anak malaglag ang ginharian sa bagatnan. Pero indi magakontra ang babayi sa ginharian sa bagatnan kag indi siya magaapin sa iya amay. 18Gani ang mga banwa na lang anay nga malapit sa dagat ang salakayon sang hari sa aminhan, kag madamo sa ila ang iya sakupon. Pero pauntaton sang isa ka pangulo ang iya pagpakahuya sa iban, kag sa baylo siya mismo amo ang mahuy-an. 19Gani magapauli siya sa napaderan nga mga banwa sang iya nasyon. Pero mapierdi siya, kag amo na ato ang iya katapusan.
20“Ang magabulos sa iya nga hari magasugo sang isa ka opisyal nga magapuwersa sa mga tawo nga magbayad sang buhis para sa dugang nga manggad sang iya ginharian. Pero sa indi madugay mapatay ang ini nga hari, pero indi sa inaway ukon tungod nga may naakig sa iya.
21“Ang magabulos sa iya nga hari isa ka tawo nga talamayon, kag wala kuntani sang kinamatarong sa paghari. Sa wala gid ginalaumi sang mga tawo, gulpi lang nga pagaagawon niya ang paggahom sa ginharian paagi sa daya. 22Madamo nga mga kaaway nga mga soldado ang iya pagalaglagon, kag patyon niya pati ang pangulo nga pari.11:22 pangulo nga pari: sa literal, pangulo sang kasugtanan. 23Magapakigdampig ang iban nga mga nasyon sa iya, pero sa ulihi dayaan niya sila. Mangin gamhanan siya bisan gamay lang ang iya ginharian. 24Sa wala gid ginalaumi sang mga tawo, gulpi lang nga magasalakay siya sa mauswagon nga mga lugar sang isa ka probinsya. Himuon niya ang wala mahimo sadto sang iya mga katigulangan. Bahin-bahinon niya sa iya mga sumulunod ang mga butang nga maagaw niya sa inaway. Magaplano pa siya sa pagsalakay sa napaderan nga mga banwa, pero sa malip-ot lang nga tion.
25“Kaupod sang madamo niya nga mga soldado, magapangisog siya sa pagpakig-away sa hari sa bagatnan. Pero magapakig-away sa iya ang hari sa bagatnan nga may madamo nga mga soldado nga armado gid. Mapierdi ang hari sa bagatnan tungod sa malaot nga padihot sang iya mga kaaway kontra sa iya. 26Laglagon siya sang iya mismo mga tinawo. Gani mapierdi ang iya mga soldado kag madamo sa ila ang magakalamatay.
27“Magaayuhay ining duha ka hari pero pareho sila nga magabutig kag magahunahuna sang malain kontra sa isa kag isa. Indi magmadinalag-on ang ila katuyuan kontra sa isa kag isa. Kag magapadayon ang ila pag-inaway tungod kay wala pa mag-abot ang katapusan sa natalana nga tion. 28Magapauli ang hari sa aminhan sa iya lugar dala ang madamo nga mga pagkabutang nga nakuha niya sa inaway. Pero sa wala pa siya makapauli, hingabuton niya ang katawhan sang Dios kag ang ila relihiyon.11:28 ang katawhan sang Dios kag ang ila relihiyon: sa literal, balaan nga kasugtanan. Pagkatapos sini, magapauli siya sa iya lugar.
29“Sa natalana nga tion, salakayon niya liwat ang ginharian sa bagatnan, pero ang matabo sa sina nga tion indi na pareho sang natabo sang una. 30Kay salakayon siya sang mga barko nga halin sa nakatundan. Kag tungod sa kahadlok, magaatras siya kag magapauli. Ipaupok niya ang iya kaakig sa katawhan sang Dios kag sa ila relihiyon, pero mangin maayo siya sa mga nagsikway sang ila relihiyon.11:30 nagsikway sang ila relihiyon: siguro ang buot silingon, ang mga malaot nga mga Israelinhon. Amo man sa bersikulo 32.
31“Suguon sang hari sa aminhan ang iya mga soldado sa pagdagta sang templo nga napalibutan sang mga pader. Pauntaton niya ang adlaw-adlaw nga paghalad kag ipabutang sa templo ang makangilil-ad nga butang nga mangin kabangdanan nga pabay-an ang templo. 32Intuon niya ang mga nagsikway sang ila relihiyon sa paghimo sang mahigko nga mga butang. Pero magapangisog sa pagpamatok sa iya ang mga tawo nga nakakilala gid sa Dios.
33“Ang mga nakaintiendi sang kamatuoran magatudlo sa madamo nga mga tawo, pero hingabuton sila sa sulod sang pila ka adlaw. Ang iban sa ila patyon sa espada ukon sunugon, kag ang iban bihagon ukon kuhaan sang mga pagkabutang. 34Sa sina nga paghingabot sa ila, diutay lang ang magabulig sa ila, pero madamo nga mga tawo nga indi sinsero ang magaupod sa ila. 35Hingabuton ang iban nga nakaintiendi sang kamatuoran agod mangin putli ukon matinlo ang ila kabuhi hasta mag-abot ang katapusan, nga magaabot sa natalana nga tion.
36“Himuon sang hari sa aminhan ang bisan ano nga luyag niya himuon. Kabigon niya ang iya kaugalingon nga labaw sa tanan nga dios, kag pasipalahan niya ang Dios nga labaw sa tanan nga dios. Magamadinalag-on siya hasta sa tion nga ipakita sang Dios ang iya kaakig, tungod kay kinahanglan gid nga matabo ang mga butang nga gintalana sang Dios nga matabo. 37-38Indi niya pagkilalahon ang mga dios sang iya mga katigulangan ukon ang dios nga ginapalangga sang mga babayi. Sa baylo, kabigon niya ang iya kaugalingon nga labaw sa ila tanan. Wala siya sing iban nga padunggan nga dios magluwas sa dios nga manugsalakay sang napaderan nga mga banwa. Padunggan niya ini nga dios nga indi gani kilala sang iya mga katigulangan. Halaran niya ini sang bulawan, pilak, malahalon nga mga bato, kag iban pa nga malahalon nga mga regalo. 39Salakayon niya ang pinakamabakod nga mga banwa sa bulig sang sadto nga dios nga indi kilala sang iya mga katigulangan. Padunggan niya ang mga tawo nga maayo sa iya paagi sa pagpadumala sa ila sa madamo nga mga katawhan. Kag hatagan niya sila sang duta bilang balos sa ila.
40“Pag-abot sang katapusan, magapakig-away ang hari sa bagatnan sa hari sa aminhan. Pero salakayon siya sang hari sa aminhan nga may mga karwahe kag mga manugkabayo kag madamo nga mga barko. Ini siya magasalakay nga daw sa baha sa madamo nga mga nasyon kag panglaglagon niya sila. 41Salakayon niya pati ang matahom nga duta sang Israel, kag madamo nga mga tawo ang mapatay. Pero makapalagyo sa iya ang Edom, ang Moab, kag ang mga pangulo sang mga Ammonhon. 42Madamo nga mga nasyon ang iya salakayon, isa na ang Egipto. 43Mangin iya ang mga bulawan, mga pilak, kag ang tanan nga manggad sang Egipto. Sakupon man niya pati ang Libya kag ang Etiopia.11:43 Etiopia: sa Hebreo, Cush. 44Pero may mga balita halin sa sidlangan kag aminhan nga makapakulba sa iya. Gani magasalakay siya sa puwerte nga kaakig, kag madamo nga mga tawo ang iya pamatyon. 45Magapatindog siya sang iya harianon nga tolda sa tunga-tunga sang dagat11:45 dagat sang Mediteraneo. kag sang matahom kag balaan nga bukid.11:45 matahom kag balaan nga bukid, sa diin nagatindog ang templo. Pero sa ulihi mapatay siya nga wala gid sing may magabulig sa iya.”
1I stepped forward to help him and keep him safe. It was the first year that Darius, the Mede, was king.
The Kings of Egypt and Syria
2“Now then, what I’m about to tell you is true. Three more kings will come to power in Persia. Then a fourth one will rule. He will be much richer than all the others. He will use his wealth to gain power. And he will stir up everyone against the kingdom of Greece. 3After him, a mighty king will come to power. He will rule with great power and do as he pleases. 4Not long after his rule ends, his kingdom will be broken up. It will be divided up into four parts. His children will not receive it when he dies. And it will not be as strong as his kingdom. It will be pulled up by the roots. And it will be given to others.
5“The king of Egypt will become strong. But one of his commanders will become even stronger. He will rule over his own kingdom with great power. 6After many years, the two kingdoms will join forces. The daughter of the next king of Egypt will go to the king of Syria. She will join forces with him. But she will not hold on to her power. And he and his power will not last either. In those days she and her attendants will die. They will die when the people she trusts lie to her. The same thing will happen to her father and the one who helped her.
7“Someone from her family line will take her place. He will attack the army of the next king of Syria. Then he will enter his fort. He will fight against that army and win. 8He will take the metal statues of their gods. He will also take away their priceless objects of silver and gold. He will carry everything off to Egypt. For many years he will leave the king of Syria alone. 9Then the king of Syria will march into territory that was controlled by Egypt. After that, he will return to his own country. 10His sons will prepare for war. They will gather a huge army. It will sweep along like a mighty flood. The army will fight its way as far as one of the Egyptian forts.
11“Another king of Egypt will march out with mighty force. He will be very angry. By then, another person will have become king in Syria. The king of Egypt will come to fight against him. The king of Syria will gather a huge army. But that army will lose the battle. 12His soldiers will be carried off. Then the king of Egypt will be filled with pride. He will kill many thousands of soldiers. But his success will not last. 13The king of Syria will bring another army together. It will be larger than the first one. After several years, he will march out with a huge army. It will have everything it needs for battle.
14“In those times many people will rise up against the next king of Egypt. Lawless people in your own nation will refuse to obey him. That is what you saw in your vision. But they will not succeed. 15Then the king of Syria will go to a certain city that has high walls around it. He will build ramps against them. And he will capture that city. The forces of Egypt will not have the power to stop him. Even their best troops will not be strong enough to stand up against him. 16He will do anything he wants to. No one will be able to stand up against him. He will take over the beautiful land of Israel. And he will have the power to destroy it. 17The king of Syria will decide to come with the might of his entire kingdom. He will join forces with the king of Egypt. And the king of Syria will give his daughter to him to become his wife. The king of Syria will do this in order to take control of Egypt. But his plans will not succeed or help him. 18Then he will turn his attention to the lands along the Mediterranean coast. He will take over many of them. But a commander will put an end to his proud actions. He will turn his pride back on him. 19After this, the king of Syria will return to the forts in his own country. But he will trip and fall. And he will never be seen again.
20“The next king after him will send someone out to collect taxes. The taxes will help maintain the glory of his kingdom. But in a few years the king will be destroyed. It will not happen because someone becomes angry with him or kills him in battle.
21“After him, another king will take his place. Many people will hate him. He will not be honored as a king should be. He will lead an army into the kingdom when its people feel secure. He will make clever plans to capture it. 22Then he will sweep away a huge army. The army and a prince of the covenant will be destroyed. 23The king of Syria will make an agreement with that prince. But then the king of Syria will not keep his word. He will rise to even greater power with the help of only a few people. 24When the people in the richest areas feel secure, he will attack them. He will do what the kings before him could not do. And he will reward his followers with the goods and wealth he takes. He will make clever plans to take over the forts. But that will last for only a short time.
25“He will become stronger and more confident. He will do that by gathering a large army. Then he will go to war against the next king of Egypt. That king will fight against him with a huge and very powerful army. But the king of Egypt will not be able to stand up against him. So the plans of the king of Syria will succeed. 26The trusted advisers of the king of Egypt will try to destroy him. His army will be swept away. Many of his soldiers will be wounded or killed. 27The kings of Syria and Egypt will sit at the same table. But in their hearts they will plan to do what is evil. And they will tell lies to each other. But it will not do them any good. God will put an end to their plans at his appointed time. 28The king of Syria will return to his own country. He will go back there with great wealth. But he will make evil plans against the holy temple in Jerusalem. He will do a lot of harm to the temple and the people who worship there. Then he will return to his own country.
29“At God’s appointed time, the king of Syria will march south again. But this time things will turn out differently. 30Roman ships will oppose him. He will lose hope. Then he will turn back. He will take out his anger against the holy temple. And he will do good to the Jews who desert it.
31“His army will come and make the temple area ‘unclean.’ They will put a stop to the daily sacrifices. Then they will set up a hated thing that destroys. 32He will pretend to praise those who have broken the covenant. He will lead them to do what is evil. But the people who know their God will firmly oppose him.
33“Those who are wise will teach many others. But for a while, some of the wise will be killed by swords. Others will be burned to death. Still others will be made prisoners. Or they will be robbed of everything they have. 34When that happens, they will receive a little help. Many who are not honest will join them. 35So some of the wise people will suffer. They will be made pure in the fire. They will be made spotless until the time of the end. It will still come at God’s appointed time.
The King Who Honors Himself
36“A certain king will do as he pleases. He will honor himself. He will put himself above every god. He will say things against the greatest God of all. Those things have never been heard before. He will have success until God is not angry anymore. What God has decided to do must take place. 37The king will not show any respect for the gods his people have always worshiped. There is a god desired by women. He will not respect that god either. He will not have respect for any god. Instead, he will put himself above all of them. 38In place of them, he will worship a god of war. He will honor a god his people have not known before. He will give gold and silver to that god. He will bring jewels and expensive gifts to it. 39He will attack the strongest forts. A new god will help him do it. He will greatly honor those who recognize him as their leader. He will make them rulers over many people. And he will give them land as a reward.
40“A king in the south will go to war against him. It will happen at the time of the end. The king who will honor himself will rush out against him. He will come with chariots and horsemen. He will attack with a lot of ships. He will lead his army into many countries. He will sweep through them like a flood. 41He will also march into the beautiful land of Israel. Many countries will fall. But Edom, Moab and the leaders of Ammon will be saved from his mighty hand. 42His power will reach out into many countries. Even Egypt will not escape. 43He will gain control of all Egypt’s riches. He will take their gold and silver treasures. The people of Libya and Cush will be under his control. 44But reports from the east and the north will terrify him. He will march out with great anger to destroy many people and wipe them out. 45He will set up his royal tents. He will put them between the Mediterranean Sea and the beautiful holy mountain of Zion. But his end will come. And no one will help him.
