1The wise woman builds her house,
but with her own hands the foolish one tears hers down.
2Whoever fears the Lord walks uprightly,
but those who despise him are devious in their ways.
3A fool’s mouth lashes out with pride,
but the lips of the wise protect them.
4Where there are no oxen, the manger is empty,
but from the strength of an ox come abundant harvests.
5An honest witness does not deceive,
but a false witness pours out lies.
6The mocker seeks wisdom and finds none,
but knowledge comes easily to the discerning.
7Stay away from a fool,
for you will not find knowledge on their lips.
8The wisdom of the prudent is to give thought to their ways,
but the folly of fools is deception.
9Fools mock at making amends for sin,
but goodwill is found among the upright.
10Each heart knows its own bitterness,
and no-one else can share its joy.
11The house of the wicked will be destroyed,
but the tent of the upright will flourish.
12There is a way that appears to be right,
but in the end it leads to death.
13Even in laughter the heart may ache,
and rejoicing may end in grief.
14The faithless will be fully repaid for their ways,
and the good rewarded for theirs.
15The simple believe anything,
but the prudent give thought to their steps.
16The wise fear the Lord and shun evil,
but a fool is hotheaded and yet feels secure.
17A quick-tempered person does foolish things,
and the one who devises evil schemes is hated.
18The simple inherit folly,
but the prudent are crowned with knowledge.
19Evildoers will bow down in the presence of the good,
and the wicked at the gates of the righteous.
20The poor are shunned even by their neighbours,
but the rich have many friends.
21It is a sin to despise one’s neighbour,
but blessed is the one who is kind to the needy.
22Do not those who plot evil go astray?
But those who plan what is good find14:22 Or show love and faithfulness.
23All hard work brings a profit,
but mere talk leads only to poverty.
24The wealth of the wise is their crown,
but the folly of fools yields folly.
25A truthful witness saves lives,
but a false witness is deceitful.
26Whoever fears the Lord has a secure fortress,
and for their children it will be a refuge.
27The fear of the Lord is a fountain of life,
turning a person from the snares of death.
28A large population is a king’s glory,
but without subjects a prince is ruined.
29Whoever is patient has great understanding,
but one who is quick-tempered displays folly.
30A heart at peace gives life to the body,
but envy rots the bones.
31Whoever oppresses the poor shows contempt for their Maker,
but whoever is kind to the needy honours God.
32When calamity comes, the wicked are brought down,
but even in death the righteous seek refuge in God.
33Wisdom reposes in the heart of the discerning
and even among fools she lets herself be known.14:33 Hebrew; Septuagint and Syriac discerning / but in the heart of fools she is not known
34Righteousness exalts a nation,
but sin condemns any people.
35A king delights in a wise servant,
but a shameful servant arouses his fury.
1Ang maalamon nga asawa mopalig-on sa iyang panimalay, apan ang buang-buang nga asawa moguba sa iyang panimalay.
2Ang tawo nga nagakinabuhi nga matarong nagatahod sa Ginoo, apan kadtong wala nagakinabuhi nga matarong nagatamay kaniya.
3Ang mga pulong sa tawong buang-buang magpasakit kaniya, apan ang mga pulong sa tawong maalamon magtipig kaniya.
4Kon wala kay mananap nga igdadaro wala kay maani, apan kon may mananap ka, ug kusgan pa, daghan kag maani.
5Ang masaligan nga saksi nagasulti sa tinuod, apan ang bakakon dili masaligan.
6Ang tawong bugalbugalon dili gayod makaangkon ug kaalam bisan unsaon ug paningkamot, apan ang tawo nga may pagsabot dali rang makakat-on.
7Likayi ang mga buang-buang kay wala kay maayong makat-onan gikan kanila.
8Ang kaalam sa tawong kahibalo motimbang-timbang kon unsay maayo o dili maoy nagahatag kaniyag kahibalo kon unsay angay niyang buhaton, apan ang kabuang sa tawong buang-buang maoy magpahisalaag kaniya.
9Daw sa wala lang sa mga buang-buang kon makasala sila, apan niadtong mga matarong nga nagkinabuhi sa ensakto, gusto nila nga dawaton sila sa Dios.
10Ikaw ray nasayod kon unsa ka kamalipayon o kon unsa ka kamasulob-on.
11Laglagon ang panimalay niadtong mga daotan, apan pauswagon ang panimalay niadtong nagkinabuhi sa ensakto.
12Tingali naghunahuna ka nga nagsubay ka sa ensaktong dalan, apan padulong diay kini sa kalaglagan.
13Matago ang imong kasubo pinaagi sa pagkatawa, apan human sa katawa anaa ra gihapon ang kasubo.
14Anaa gayoy balos sa binuhatan sa tawo, maayo man o daotan.
15Bisag unsa ray tuohan sa tawong walay alamag; apan ang tawong kahibalo motimbang-timbang kon unsay husto o dili nagmatngon sa iyang mga lakang.
16Ang tawong maalamon nagaamping sa iyang kaugalingon ug nagalikay sa kasamok; apan ang buang-buang danghag ug walay pagpugong sa kaugalingon.
17Ang tawong dali rang masuko makabuhat ug kabuang. Ang tawong nagalaraw ug daotan kapungtan sa Dios.14:17 kapungtan sa Dios: o, kapungtan sa uban.
18Makita ang kabuang sa tawong walay alamag, apan makita gayod nga may kaalam ang tawong mahibalo motimbang-timbang kon unsay husto o dili.
19Ang mga daotan moluhod ug magpakilooy sa mga matarong.
20Wala kaayoy makighigala sa mga kabos, bisan gani ang ilang mga isigka-ingon, apan ang mga adunahan daghag higala.
21Makasala ang tawo nga nagatamay sa iyang isigka-tawo nga kabos, apan bulahan ang tawo nga maayo sa mga kabos.
22Makasala ka kon magplano kag daotan sa imong isigka-tawo, apan kon magplano kag maayo, may mga tawo nga maghigugma ug mounong kanimo.
23Ang pagtrabaho ug maayo anaay pulos, apan kon pulos ra estorya mapobre ang tawo.
24Ang balos nga madawat sa mga maalamon mao ang ilang bahandi, apan ang kabuang sa mga buang-buang moanig dugang pang kabuang.
25Ang saksi nga nagasugilon sa tinuod makaluwas sa kinabuhi sa tawo, apan ang magsaksig bakak usa ka maluibon.
26Ang pagtahod sa Ginoo maghatag ug seguridad ug kalig-on ngadto sa tawo ug sa ilang mga anak.
27Ang pagtahod sa Ginoo makaayo ug mopalugway sa imong kinabuhi,14:27 makaayo… kinabuhi: sa literal, tuboran nga nagahatag sa kinabuhi. ug makapalikay kanimo sa kamatayon.
28Ang pagkagamhanan sa hari nagdepende sa kadaghan sa iyang katawhan; kon wala ang iyang katawhan mapukan ang hari.
29Ang tawong mapailubon maalamon gayod, apan ang tawo nga daling masuko nagapakita sa iyang pagkabuang-buang.
30Ang malinawong hunahuna makaayo sa lawas, apan ang kasina sama sa sakit nga mokutkot sa kabukogan.
31Ang nagapaantos sa mga kabos nagatamay sa Dios nga naghimo kanila, apan ang maloloy-on sa mga kabos nagapasidungog sa Dios.
32Laglagon sa Dios ang mga daotan tungod sa ilang daotang mga binuhatan, apan panalipdan niya ang mga matarong tungod sa ilang pagkadiosnon.14:32 tungod sa ilang pagkadiosnon: Mao kini sa Septuagint ug sa Syriac; apan sa Hebreo, bisan sa ilang kamatayon.
33Ang kaalam anaa sa hunahuna sa tawong may pagsabot, apan ang mga buang-buang walay14:33 walay: Wala kini sa Hebreo, apan anaa sa Septuagint ug sa Syriac. nahibaloan bahin sa kaalam. 34Mouswag ang usa ka nasod kon ang mga lumulupyo niini magkinabuhi nga matarong; apan kon magpakasala sila, maulawan ang ilang nasod.
35Makapalipay sa hari ang maalamon nga sulugoon, apan kapungtan niya ang sulugoon nga nagapakaulaw kaniya.
