The Proverbs of Solomon
1These are the proverbs of Solomon.
A wise son makes his father glad.
But a foolish son brings sorrow to his mother.
2Riches that are gained by sinning aren’t worth anything.
But doing what is right saves you from death.
3The Lord gives those who do right the food they need.
But he lets those who do wrong go hungry.
4Hands that don’t want to work make you poor.
But hands that work hard bring wealth to you.
5A child who gathers crops in summer is wise.
But a child who sleeps at harvest time brings shame.
6Blessings are like crowns on the heads of those who do right.
But the trouble caused by what sinners say destroys them.
7The names of those who do right are used in blessings.
But the names of those who do wrong will rot.
8A wise heart accepts commands.
But foolish chattering destroys you.
9Anyone who lives without blame walks safely.
But anyone who takes a crooked path will get caught.
10An evil wink gets you into trouble.
And foolish chattering destroys you.
11The mouths of those who do right pour out life like a fountain.
But the mouths of sinners hide their evil plans.
12Hate stirs up fights.
But love erases all sins by forgiving them.
13Wisdom is found on the lips of those who understand what is right.
But those who have no sense are punished.
14Wise people store up knowledge.
But the mouths of foolish people destroy them.
15The wealth of rich people is like a city that makes them feel safe.
But having nothing destroys those who are poor.
16People who do what is right earn life.
But sinners earn sin and death.
17Anyone who pays attention to correction
shows the path to life.
But anyone who refuses to be corrected
leads others down the wrong path.
18Anyone who hides hatred with lying lips
and spreads lies is foolish.
19Sin is not ended by using many words.
But those who are wise control their tongues.
20The tongues of those who do right are like fine silver.
But the hearts of those who do wrong aren’t worth very much.
21The words of those who do right benefit many people.
But those who are foolish die because they have no sense.
22The blessing of the Lord brings wealth.
And it comes without painful work.
23A foolish person finds pleasure in evil plans.
But a person who has understanding takes delight in wisdom.
24What sinners are afraid of will catch up with them.
But those who do right will get what they want.
25When the storm is over, sinners are gone.
But those who do right stand firm forever.
26Those who don’t want to work hurt those who send them.
They are like vinegar on the teeth or smoke in the eyes.
27Having respect for the Lord leads to a longer life.
But the years of evil people are cut short.
28Those who do right can expect joy.
But the hopes of sinners are bound to fail.
29The way of the Lord is a safe place for those without blame.
But that way destroys those who do evil.
30Those who do right will never be removed from the land.
But those who do wrong will not remain in it.
31The mouths of those who do right produce wisdom.
But tongues that speak twisted words will be made silent.
32Those who do right know the proper thing to say.
But those who do wrong speak only twisted words.
Ang mga Panultihon ni Solomon
1Mao kini ang mga panultihon ni Solomon:
Ang anak nga maalamon nagahatag ug kalipay sa iyang ginikanan, apan ang anak nga buang-buang nagahatag ug kasubo kanila.
2Ang bahandi nga nakuha sa daotang paagi dili makahatag ug kaayohan, apan ang matarong nga pagkinabuhi makaluwas kanimo gikan sa kamatayon.
3Dili motugot ang Ginoo nga magutman ang mga matarong, apan ang mga daotan dili niya tugotan nga matuman ang ilang daotang mga pangandoy.
4Ang pagkatapolan makapakabos sa tawo, apan ang pagkakugihan makapaadunahan kaniya.
5Ang nagatigom ug pagkaon sa ting-ani maalamon nga tawo,10:5 tawo: sa Hebreo, anak. apan ang magsige lag katulog makauulaw.
6Panalanginan sa Dios ang tawong matarong; ang pulong sa mga tawong daotan makapasakit.
7Ang tawong matarong mahimong panalangin ngadto sa uban ug kanunayng mahinumdoman, apan ang mga tawong daotan kalimtan sa dayon.
8Ang tawong maalamon nagatuman sa mga sugo. Ang tawong nagasultig kabuang malaglag.
9Ang tawong matarong layo sa kadaot, apan ang tawong daotan mabulgar ang sala.
10Ang tawong limbongan makahatag ug kasamok, ug ang tawong nagasultig kabuang malaglag.
11Ang pulong sa tawong matarong makahatag ug kaayohan sa kinabuhi sa uban,10:11 makahatag… sa uban: sa literal, tuboran nga nagahatag ug kinabuhi. apan ang pulong sa mga tawong daotan makapasakit.
12Ang kasilag makahaling ug kasamok, apan ang gugma makapasaylo sa tanang kasaypanan.
13Ang tawo nga may pagsabot nagalitok sa mga pulong nga may kaalam, apan ang tawo nga walay pagsabot nagasultig mga pulong nga maoy hinungdan nga silotan siya.
14Ang mga maalamon padayon nga nagakat-on, apan ang mga buang-buang nagalitok sa mga pulong nga magpadali sa ilang kalaglagan.
15Ang bahandi sa adunahan makapanalipod kaniya, apan ang kawad-on sa kabos molaglag kaniya.
16Ang ganti sa tawong matarong mao ang maayo ug taas nga kinabuhi, apan silot ang maani sa tawong daotan.
17Ang tawo nga mopatuo sa mga pagbadlong makaangkon ug maayo ug taas nga kinabuhi, apan ang tawo nga nagasalikway niini mahisalaag.
18Bakakon ang tawo nga naghambin ug kasuko, ug buang-buang ang tawong manglibak.
19Ang tawong tabian daling makasala. Maalamon ang tawong magpugong sa iyang baba.
20Ang mga pulong sa tawong matarong bililhon sama sa pilak, apan ang hunahuna sa tawong daotan walay pulos.
21Ang pulong sa tawong matarong makahatag ug kaayohan sa daghang mga tawo gawas lang sa mga tawong buang-buang nga mangamatay tungod sa kawalay-pagsabot.
22Maadunahan ang tawo tungod sa pagpanalangin sa Ginoo, ug wala nagahatag ang Ginoo ug kalisod sa iyang pagkabahandianon.
23Ang kalipay sa buang-buang mao ang paghimog daotan, apan ang kalipay sa tawo nga may pagsabot mao ang pagkinabuhing maalamon.
24Maingon nga ang gikahadlokan sa tawong daotan mahitabo kaniya, ang ginahandom sa tawong matarong maangkon niya.
25Kon moabot sa kinabuhi ang pagsulay nga daw sa bagyo, mapukan ang tawong daotan, apan ang tawong matarong pabiling magbarog nga lig-on.
26Maingon nga ang suka makapangilo sa ngipon ug ang aso makapaluha sa mata, ang tapolan nga tawo makapaugtas sa nagsugo kaniya.
27Ang nagatahod sa Ginoo taas ug kinabuhi, apan ang tawong daotan mubo rag kinabuhi.
28Ang paglaom sa mga matarong makahatag kanilag kalipay, apan ang paglaom sa mga daotan walay katumanan.
29Ang pagsunod sa mga matarong sa pamaagi sa Ginoo maoy magpanalipod kanila, apan ang pagsupak niini sa mga tawong daotan makapalaglag kanila.
30Ang mga matarong dili papahawaon niining yutaa, apan ang mga daotan palayason.
31Ang mga pulong sa tawong matarong may kaalam, apan ang mga pulong sa tawong limbongan makapalaglag kaniya.
32Ang tawong matarong nasayod kon unsay angay isulti, apan ang mga tawong daotan walay laing masulti kundi ang sayop.
