Ang Kapuslanan sang mga Hulubaton
1Amo ini ang mga hulubaton ni Solomon, nga anak ni David kag hari sang Israel.
2Paagi sa sini nga mga hulubaton, matun-an mo ang parte sa kaalam1:2 kaalam: Ang ini nga klase sang kaalam, nga ginasiling permi diri sa Hulubaton, amo ang kaalam sa maayo kag husto nga pagginawi. kag pagtadlong sa imo pamatasan, kag maintiendihan mo ang mga pulong nga nagahatag sang kaalam. 3Makapatadlong ini sa imo pamatasan agod mangin maalamon ka, nga nagakabuhi sing husto, matarong, kag nagakabagay. 4Makahatag ini sang kaalam sa mga wala sing alam, kag makahatag ini sang ihibalo sa mga pamatan-on kon paano magdesisyon sing husto. 5Paagi sa pagpamati sini, madugangan pa gid ang kaalam sang mga maalamon kag matuytuyan ang mga may tinun-an, 6agod maintiendihan nila ang kahulugan sang mga hulubaton, mga paanggid, kag mga paktakon1:6 paktakon: sa iban nga Bisaya, papakot. Sa English, riddle. sang mga maalamon.
7Kon ang isa ka tawo gusto nga magmaalamon dapat magtahod siya sa Ginoo. Ang tawo nga buang-buang1:7 buang-buang: Ang ini nga pulong nga makita permi diri sa Hulubaton nagakahulugan sang tawo nga wala sing pagkilala sa Dios kag sa iya mga sugo. indi gusto sang kaalam kag indi niya gusto nga matadlong ang iya pamatasan.
Laygay sa Paglikaw sa Malaot nga mga Tawo
8Anak,1:8 Anak: Amo ini ang tawag sang manunudlo sa iya nga ginatudluan. pamatii ang mga pagtadlong sang imo ginikanan sa imo pamatasan, 9kay makapaayo ina sa imo pamatasan pareho sa korokorona nga mga bulak ukon kulintas nga makapaayo sa imo hitsura kag makahatag sa imo sang kadungganan.
10Anak, indi ka magpadala-dala sa mga pagsulay sang makasasala nga mga tawo 11ukon mag-upod sa ila kon magsiling sila nga, “Dali, upod ka sa amon; mamangga kita sang mga inosente nga tawo kag patyon naton sila. 12Buhi sila subong kag maayo ang lawas pero tudason ta sila; mangin pareho sila sa mga nagkaladto na sa lugar sang mga patay. 13Makakuha kita sa ila sang malahalon nga mga pagkabutang, kag pun-on ta ang aton mga balay sang aton mga inagaw. 14Sige na, upod sa amon, kay partidahon ta dayon ang aton mga inagaw.”
15Anak, indi ka gid mag-upod sa ila; maglikaw ka sa ila. 16Kay maabtik sila magpakasala kag magpatay sang tawo. 17Wala sing pulos ang pagbutang sang siod kon ang pispis nga imo dalakpon nagatan-aw. 18Nakahibalo ang pispis nga masiod siya, pero ining malaot nga mga tawo wala nakahibalo nga sila mismo ang mabiktima sa ila nga pagpamangga sa iban. Nagahulat sila sa pagpatay pero sila mismo ang mapatay. 19Amo ina ang dangatan sang mga tawo nga nagaangkon sang pagkabutang sa malain nga paagi. Mapatay sila sa sina nga buluhaton.
Resulta sang Pagsikway sang Kaalam
20-21Ang kaalam pareho sa tawo nga nagawali sing mabaskog sa mga karsada, mga plasa, mga merkado, kag sa mga puwertahan sang mga siyudad. Nagasiling siya,
22“Kamo nga mga wala sing alam, hasta san-o pa bala kamo nga magpabilin nga pareho sina?
Kamo nga mga nagapangyaguta, hasta san-o pa bala nga indi kamo nga magkalipay sa pagpangyaguta?
Kamo nga mga buang-buang, hasta san-o pa bala kamo nga indi magkagusto sa kaalam?
23Magpamati kamo sa akon pagsabdong sa inyo.
Karon, isugid ko sa inyo ang akon ginahunahuna;1:23 isugid ko sa inyo ang akon ginahunahuna: sa literal, ibubo ko sa inyo ang akon Espiritu.
ipahibalo ko sa inyo ang akon inughambal kontra sa inyo:
24Tungod nga wala kamo magsapak sang pagtawag ko sa inyo nga magpalapit kamo sa akon,
25kag tungod nga ginbaliwala ninyo ang tanan ko nga mga laygay kag pagsabdong sa inyo,
26-27kadlawan ko kamo kon mag-abot sa inyo ang kalaglagan nga daw sa buhawi;
yagutaon ko kamo kon mag-abot sa inyo ang kalisod kag ang makahaladlok nga mga hitabo nga daw sa bagyo.
28Dayon magapanawag kamo sa akon, pero indi ko kamo pagsabton.
Pangitaon ninyo ako, pero indi ninyo ako makita.
29Kay indi kamo gusto tudluan kag wala ninyo ginpili ang pagtahod sa Ginoo.
30Ginabaliwala ninyo ang akon mga laygay kag ginapakalain ninyo ang akon pagsabdong sa inyo.
31Gani pagaanihon ninyo ang bunga sang inyo mga ginahimo kag ginaplano nga malain.
32Kay ang pagkamalinapason sang mga wala sing alam magapatay sa ila,
kag ang pagpatawhay-tawhay sang mga buang-buang magalaglag sa ila.
33Pero ang nagapamati sa akon magakabuhi nga luwas sa katalagman.
Indi siya maano kag wala siya sing kahadlukan.”
11:1 a 1Bk 4:29-34 b Nge 10:1; 25:1; Mub 1:1Engero za Sulemaani, mutabani wa Dawudi, kabaka wa Isirayiri.
2Yaziwandiika okuyigiriza abantu okuba n’amagezi n’okuyiga,
era n’okutegeera ebigambo eby’obulabufu; eby’obulamu eby’amagezi n’empisa.
3Sulemaani yayagala abantu okuba n’empisa, n’obulamu obw’amagezi,
okukolanga ebituufu, n’okubeera abenkanya n’okugobereranga ensonga;
41:4 a Nge 8:5 b Nge 2:10-11; 8:12okuyigiriza amagezi abatalina bumanyirivu,
n’abavubuka okufuna okumanya n’okutegeera.
51:5 Nge 9:9N’abantu ab’amagezi nabo bwe bawulira beeyongere okuyiga
n’abategeevu beeyongere okubangulwa.
61:6 a Zab 49:4; 78:2 b Kbl 12:8Era engero zino zaawandiikibwa okutegeera engero,
enjogera n’ebikokyo.
71:7 Yob 28:28; Zab 111:10; Nge 9:10; 15:33; Mub 12:13Kale mu kutya Mukama amagezi mwe gasookera,
naye abasirusiru banyooma amagezi n’okulagirirwa.
Amagezi eri Abavubuka
81:8 a Nge 4:1 b Nge 6:20Mwana wange ossangayo omwoyo eri ebiragiro bya kitaawo,
era tolekanga kukuutira kwa maama wo;
91:9 Nge 4:1-9bijja kuba ngule eneeweesanga omutwe gwo ekitiibwa,
n’emikuufu mu bulago bwo.
101:10 a Lub 39:7 b Ma 13:8 c Nge 16:29; Bef 5:11Mwana wange abakozi b’ebibi bwe bakusendasendanga,
tokkirizanga.
111:11 Zab 10:8Bwe bakugambanga nti, “Tugende ffenna twesanyuse,
tunyage, tubbe n’okutta;
tokkirizanga;
121:12 Zab 28:1ng’entaana bw’emira abantu, naffe tubamire tutyo nga bakyali balamu,
era nga balamba, ng’abagenda mu bunnya obuwanvu;
13nga twefunira eby’obugagga bye tutakoleredde,
ne tujjuza amayumba gaffe obugagga obubbe;
14ng’ababi batuyita tubeegatteko,
tugabane kyenkanyi ebibbe n’ebinyage.”
151:15 a Zab 119:101 b Zab 1:1; Nge 4:14Mwana wange totambuliranga wamu nabo,
era ekigere kyo kiziyize okukwatanga ekkubo lyabwe:
161:16 Nge 6:18; Is 59:7Kubanga ebigere byabwe bidduka bunnambiro okukola ebibi,
era kibanguyira okuyiwa omusaayi.
17Nga kuba kumala biseera okutega omutego,
ng’ekinyonyi ky’oyagala okukwata kikulaba,
18naye abantu ng’abo baba beetega bokka,
baba beetega omutego ogunaabakwasa bo bennyini.
191:19 Nge 15:27Bwe lityo bwe libeera ekkubo lya buli muntu anoonya okugaggawalira mu bukyamu.
Obugagga obw’engeri eyo busaanyaawo obulamu bw’abo ababufuna.
Okulabula Eri Abanyooma Amagezi
201:20 Nge 8:1; 9:1-3, 13-15Amagezi galeekaanira waggulu mu nguudo;
gayimusa amaloboozi gaago, mu bifo ebigazi eby’omu bibuga.
21Ne galeekaanira waggulu, mu kifo enguudo ennene we zisisinkanira,
era gasinzira mu miryango gy’ekibuga ne googera:
221:22 Nge 8:5; 9:4, 16Mulituusa ddi mmwe ab’amagezi amatono obutayagala kweyongera kuyiga by’amagezi,
nammwe ab’amalala okunyoomanga eby’amagezi n’abasirusiru okukyawanga okumanya?
23Kale singa muwuliriza okunenya kwange,
laba, ndifuka omutima gwange
n’ebirowoozo byange mu mmwe.
241:24 Is 65:12; 66:4; Yer 7:13; Zek 7:11Kubanga na bayita ne mugaana okuwuliriza,
ne ngolola omukono ne wataba n’omu afaayo,
25era ne mutafaayo ku magezi ge nabawa,
era ne mugaana okubuulirira kwange kwonna,
261:26 a Zab 2:4 b Nge 6:15; 10:24kale nange ndibasekerera nga muli mu nnaku,
era mbakudaalire ng’entiisa ebagwiridde.
27Entiisa bw’eribajjira ng’omuyaga omungi,
ennaku n’okubonaabona, okulumwa n’obubalagaze,
281:28 a 1Sa 8:18; Is 1:15; Yer 11:11; Mi 3:4 b Yob 27:9; Nge 8:17; Ez 8:18; Zek 7:13kale balinkoowoola, naye siriyitaba;
balinnoonya obutaweera naye ne batandaba.
291:29 Yob 21:14Kubanga baakyawa okuyigirizibwa, n’okumanya,
era ne bamalirira obutatya Mukama.
301:30 nny 25; Zab 81:11Ne bagaana okuwuliriza amagezi gange;
ne banyooma okunenya kwange kwonna.
311:31 Yob 4:8; Nge 14:14; Is 3:11; Yer 6:19Kyebaliva balya ebibala eby’ekkubo lyabwe ebbi,
era ne bajjula ebibala eby’enkwe zaabwe.
321:32 Yer 2:19Obusirusiru bulitta ab’amagezi amatono
n’obutafaayo bulizikiriza abasirusiru,
331:33 a Zab 25:12; Nge 3:23 b Zab 112:8naye buli ampuliriza anaabeeranga mirembe,
ng’agumye nga talina kutya kwonna.
