Введение
1Поскольку уже многие принялись составлять описание произошедших среди нас событий 2на основе сведений, переданных нам людьми, которые с самого начала были их очевидцами и служителями Радостной Вести, 3то и я решил, тщательно исследовав всё от начала, описать тебе, достопочтеннейший Феофил, всё по порядку, 4чтобы ты мог убедиться в достоверности того, чему был научен.
Предсказание о рождении пророка Яхьё
5Во время правления Ирода1:5 Это Ирод Великий, который правил Иудеей, Сомарией и Галилеей с 37 по 4 гг. до н. э., царя Иудеи, жил священнослужитель, которого звали Закария; он принадлежал к группе священнослужителей из смены Авии1:5 Служение в Иерусалимском храме было разделено между 24 сменами священнослужителей, потомков Хоруна (см. 1 Лет. 24:1-19).. Его жена тоже была потомком Хоруна, её звали Элишева. 6Оба они были праведны перед Всевышним, живя непорочно и строго соблюдая все повеления и установления Вечного1:6 Вечный – греческим словом «кюриос», стоящим здесь в оригинальном тексте, в Инджиле переведено еврейское «Яхве». А так как в данном издании Священного Писания «Яхве» переведено как «Вечный», то и его греческий эквивалент переведён так же. Под именем «Яхве» Всевышний открылся Мусо и народу Исроила (см. Исх. 3:13-15). См. пояснительный словарь.. 7Но у них не было детей, потому что Элишева была бесплодна. Они оба были уже в преклонном возрасте.
8Однажды, когда была очередь служить смене, к которой принадлежал Закария, он нёс службу перед Всевышним. 9В соответствии с установленным для священнослужителей порядком ему выпало по жребию войти в храм Вечного и возжигать благовония1:9 См. Исх. 30:6-8.. 10Во время возжигания благовоний множество народа молилось снаружи. 11Закарии же явился ангел от Вечного. Он стоял справа от жертвенника, где возжигались благовония. 12Когда Закария увидел его, он был чрезвычайно поражён и испуган. 13Ангел сказал ему:
– Не бойся, Закария, твоя молитва услышана. Твоя жена Элишева родит тебе сына, и ты назовёшь его Яхьё. 14Твоё сердце наполнится счастьем и ликованием, и многие будут радоваться его рождению, 15потому что он будет великим в глазах Вечного. Он никогда не будет пить вина или пива. От самого рождения он будет исполнен Святым Духом. 16Многих исроильтян он обратит к Вечному, их Богу. 17Он будет предшествовать Ему в духе и силе пророка Ильёса1:17 Ильёс – пророк, призывавший исроильский народ оставить грешный путь и вновь обратиться к признанию Всевышнего (см. 3 Цар. 17–4 Цар. 2)., чтобы обратить сердца отцов к детям, а непокорных – к мудрости праведных, приготовляя народ к приходу Вечного1:17 См. Мал. 4:5-6..
18Закария спросил ангела:
– Как мне узнать, что это сбудется? Ведь я уже стар, и жена моя в преклонных годах.
19Ангел ответил:
– Я – Джабраил, стоящий перед Всевышним, и я послан, чтобы сообщить тебе эту радостную весть. 20Но сейчас, за то, что ты не поверил моим словам, которые обязательно исполнятся в своё время, ты лишишься дара речи и не будешь говорить до того дня, пока это не сбудется.
21Между тем люди ждали Закарию и удивлялись, почему он так долго не выходит из храма. 22Когда Закария вышел, он не мог говорить и вынужден был общаться с ними жестами. Все поняли, что в храме ему было видение.
23Когда срок его служения закончился, Закария возвратился домой. 24Вскоре его жена Элишева забеременела и пять месяцев не выходила из дома. 25Она говорила:
– Вот что сделал для меня Вечный, по милости Своей сняв с меня позор перед людьми!
Предсказание о рождении Исо Масеха
26Когда Элишева была на шестом месяце беременности, Всевышний послал ангела Джабраила в галилейский город Назарет 27к непорочной девушке по имени Марьям. Марьям была обручена с Юсуфом, потомком царя Довуда. 28Ангел пришёл к ней и сказал:
– Приветствую тебя, получившая милость! Вечный с тобой!
29Марьям эти слова очень удивили, и она размышляла, что бы значило такое приветствие. 30Ангел продолжал:
– Не бойся, Марьям, потому что Всевышний проявил к тебе милость! 31Ты забеременеешь, и родишь сына, и назовёшь Его Исо1:31 Исо – на языке иудеев звучит как «Иешуа» и означает «Яхве (Вечный) спасает».. 32Он станет великим, и Его будут называть Сыном Высочайшего (Царственным Спасителем)1:32 Сын Высочайшего – этот термин не означает, что у Всевышнего есть сын, который был зачат обычным путём. В древности у иудеев титул «сын Всевышнего» применялся к царям Исроила (см. 2 Цар. 7:14; Заб. 2:6-7), но также указывал на ожидаемого Масеха, Спасителя и праведного Царя от Всевышнего, т. е. Исо (см. Ин. 1:49; 11:27; 20:31). В Инджиле через этот термин постепенно раскрывается идея вечных взаимоотношений Всевышнего и Масеха, указывающая на сходство характеров и единство природы Этих Личностей, на понятном нам примере – близких взаимоотношениях отца и сына (см. 1 Ин. 2:23).. Вечный Бог даст Ему престол Его предка Довуда, 33и Он будет царствовать над потомками Якуба вовеки, и Его Царству не будет конца.
34– Как это может быть? – спросила Марьям. – Ведь я ещё не была с мужчиной.
35Ангел ответил:
– Святой Дух сойдёт на тебя, и, как тень, найдёт на тебя сила Высочайшего. Поэтому ребёнка, который родится у тебя, будут называть «Святой», а также «Сын Всевышнего»1:35 Существует два взгляда на этот стих: 1) согласно традиционному толкованию Исо назван Святым, потому что был рождён чудесным путём от девственницы, а Сыном Всевышнего – потому что у Него не было земного отца, Он был рождён силою Всевышнего, от Духа Его; 2) второе толкование говорит о том, что «Святой» и «Сын Всевышнего» являются титулами Масеха (см. Заб. 2:7; Лк. 4:34; Ин. 6:69), а чудесное рождение Исо подтверждает, что Он и есть предсказанный Масех (см. Ис. 7:14; Мат. 1:23).. 36Вот и твоя родственница Элишева тоже родит сына в её преклонные годы. О ней говорили, что она бесплодна, но она уже на шестом месяце беременности. 37Для Всевышнего нет ничего невозможного.
38– Я рабыня Вечного, – ответила Марьям, – пусть всё произойдёт со мной так, как ты сказал.
И ангел оставил её.
Марьям навещает Элишеву
39Вскоре после этого Марьям собралась и поспешила в город, расположенный в нагорьях Иудеи. 40Она вошла в дом Закарии и поприветствовала Элишеву. 41Когда Элишева услышала приветствие Марьям, ребёнок внутри у неё встрепенулся; Элишева исполнилась Святого Духа 42и воскликнула громким голосом:
– Благословенна ты среди женщин, и благословен ребёнок, которого ты носишь! 43Чем я заслужила такую милость, что ко мне пришла мать моего Повелителя? 44Как только я услышала твоё приветствие, ребёнок во мне так и встрепенулся от радости. 45Благословенна поверившая в исполнение того, что сказал Вечный!
Марьям прославляет Вечного
46Марьям ответила:
– Душа моя славит Вечного,
47и дух мой радуется о Всевышнем, Спасителе моём,
48потому что Он обратил внимание
на меня, Свою скромную рабыню1:48 См. 1 Цар. 1:11; 2:1..
Отныне все поколения будут называть меня благословенной,
49потому что Всемогущий совершил такое великое дело для меня!
Его имя свято!
50Из поколения в поколение
Он проявляет милость к боящимся Его!1:50 См. Заб. 102:17.
51Его рукой совершены великие дела:
Он рассеял гордых в надмении сердца их,
52сверг правителей с их престолов
и возвысил смиренных!
53Он насытил благами голодных,
а богатых отослал ни с чем.
54-55Он помог Своему рабу Исроилу,
помня Своё обещание нашим предкам –
быть милосердным к Иброхиму
и его потомкам вовеки.
56Марьям погостила у Элишевы около трёх месяцев и затем возвратилась домой.
Рождение, наречение имени и обрезание пророка Яхьё
57Когда подошло время, Элишева родила сына. 58Её соседи и родственники услышали о том, что Вечный явил ей великую милость, и радовались вместе с ней. 59На восьмой день они пришли, чтобы совершить над ребёнком обряд обрезания1:59 По Закону Всевышнего обрезание производилось на восьмой день от рождения (см. Нач. 17:12)., и хотели назвать его в честь отца Закарией. 60Но мать ребёнка возразила:
– Нет! Его будут звать Яхьё.
61Ей стали говорить:
– Но ведь среди ваших родственников нет никого с таким именем!
62Они стали жестами спрашивать отца, как бы он хотел назвать сына. 63Закария попросил табличку для письма и, к удивлению всех, написал: «Его имя Яхьё».
64В тот же миг к нему вернулась речь, и он начал говорить, прославляя Всевышнего. 65Всех соседей объял страх, и весть о случившемся разнеслась по всем нагорьям Иудеи. 66Все, кто слышал об этом, с удивлением спрашивали:
– Кем же станет этот ребёнок? – потому что сила Вечного была с ним.
Пророческое слово Закарии
67Закария, отец Яхьё, исполнился Святого Духа и начал пророчествовать:
68– Хвала Вечному, Богу Исроила1:68 См. Заб. 40:14; 71:18; 105:48.,
Который посетил Свой народ и дал ему избавление!
69Он воздвиг нам могучего Спасителя1:69 Могучего Спасителя – букв.: «рог спасения» (см. Заб. 17:3). Рог был символом могущества, власти и силы (см., напр., 1 Цар. 2:10; Иер. 48:25; Мих. 4:13).
из рода Своего раба Довуда,
70как Он издавна и обещал через Своих святых пророков,
71что Он спасёт нас от врагов
и от рук тех, кто ненавидит нас.
72Так Он проявил милость к нашим предкам,
помня Своё священное соглашение,
73клятву, которой Он поклялся нашему предку Иброхиму:
74избавить нас от рук наших врагов,
чтобы мы могли без страха служить Ему,
75живя перед Ним в святости и праведности во все дни нашей жизни!
76И ты, дитя, будешь назван пророком Высочайшего,
потому что будешь идти перед Вечным, Повелителем Сил, чтобы приготовить Ему пути1:76 См. Ис. 40:3; Мал. 3:1.,
77возвестить Его народу спасение
через прощение грехов,
78по глубочайшему милосердию нашего Бога,
Который пошлёт нам Утреннюю Зарю с небес1:78 Это указание на приход Масеха (ср. Чис. 24:17; Ис. 9:2; 60:1; Мал. 4:2).,
79чтобы дать свет живущим во тьме и тени смертной1:79 См. Ис. 9:2.
и направить наши стопы на путь мира!
80Ребёнок рос и укреплялся в духе. Он жил в пустыне до того времени, когда открыто явился Исроилу.
1मयारू थियुफिलुस! बहुंत झन ओ घटना के बारे म लिखे बर मदद करे हवंय जऊन ह हमर बीच म घटे हवय। 2ओमन सुरू ले ए घटनामन ला अपन आंखी ले देखे रिहिन अऊ ओमन परमेसर के बचन के सेवक रिहिन। ओमन ए घटनामन ला लिखके हमन ला सऊंप दीन। 3एकरसेति, मेंह खुद सुरू ले हर एक बात ला धियान से जांच परताल करेंव अऊ मोला ए बने लगिस कि मेंह लाइन से ए बातमन ला तोर बर घलो लिखंव, 4ताकि तेंह ओ बातमन के सच्चई ला जान सकस जेकर सिकछा तोला मिले हवय।
यूहन्ना बतिसमा देवइया के जनम के बारे म अगमबानी
5यहूदिया प्रदेस के राजा हेरोदेस के समय म एक पुरोहित रिहिस, जेकर नांव जकरयाह रिहिस; ओह अबियाह के पुरोहिती दल के रिहिस; ओकर घरवाली घलो हारून के बंस के रिहिस जेकर नांव इलीसिबा रिहिस। 6ओ दूनों झन परमेसर के नजर म धरमी रिहिन, अऊ ओमन परभू के जम्मो हुकूम अऊ नियम मन ला साफ मन ले मानत रिहिन। 7पर ओमन के कोनो लइका नइं रिहिस, काबरकि इलीसिबा ह बांझ रिहिस अऊ ओ दूनों डोकरा-डोकरी हो गे रिहिन।
8एक बार जब जकरयाह ह अपन दल के पारी म परमेसर के आघू म पुरोहित के काम करत रिहिस। 9तब पुरोहितमन के रीति के मुताबिक चिट्ठी निकारे गीस अऊ चिट्ठी ह ओकर नांव म निकरिस कि ओह परभू के मंदिर म जाके धूप जलावय। 10अऊ धूप जलाय के समय म, मनखेमन के जम्मो भीड़ ह बाहिर म पराथना करत रहय।
11तब उहां परभू के एक स्वरगदूत ह ओकर करा परगट होईस अऊ ओ स्वरगदूत ह धूप के बेदी के जेवनी कोति ठाढ़े रहय। 12जकरयाह ह ओला देखके घबरा गीस अऊ ओह डर्रा गीस। 13पर स्वरगदूत ह ओला कहिस, “हे जकरयाह, झन डर! तोर पराथना ह सुने गे हवय। तोर घरवाली इलीसिबा तोर बर एक बेटा जनमही, अऊ तें ओकर नांव यूहन्ना रखबे। 14अऊ तोला आनंद अऊ खुसी होही, अऊ बहुंत झन ओकर जनम के खातिर आनंद मनाहीं, 15काबरकि ओह परभू के नजर म एक महान मनखे होही। ओह अंगूर के मंद या आने किसम के मंद कभू नइं पीही, अऊ ओह अपन दाई के पेट ले ही पबितर आतमा ले भरे होही। 16इसरायली मनखेमन ले बहुंते झन ला, ओह ओमन के परभू परमेसर करा लहुंटाके लानही। 17अऊ ओह अगमजानी एलियाह के आतमा अऊ सामरथ म, परभू के आघू-आघू चलही ताकि ओह ददामन के हिरदय ला ओमन के लइकामन कोति करय अऊ हुकूम नइं मनइयामन ला धरमी जन के बुद्धि कोति करय, अऊ ए किसम ले ओह परभू खातिर एक काबिल परजा तियार करय।”
18जकरयाह ह स्वरगदूत ले पुछिस, “मेंह एला कइसने मान लेवंव? काबरकि मेंह एक डोकरा मनखे अंव अऊ मोर घरवाली ह घलो डोकरी हो गे हवय।”
19स्वरगदूत ह ओला जबाब दीस, “मेंह जिब्राईल अंव, अऊ मेंह परमेसर के आघू म ठाढ़े रहिथंव। मोला एकर बर पठोय गे हवय कि मेंह तोर ले गोठियावंव अऊ तोला ए सुघर संदेस सुनावंव। 20देख! जब तक ए बात पूरा नइं हो जाही, तब तक तेंह कोंदा रहिबे, अऊ गोठियाय नइं सकबे; काबरकि तेंह मोर बात ला बिसवास नइं करय, जऊन ह अपन सही समय म पूरा होही।”
21अऊ मनखेमन जकरयाह के बाट जोहत रहंय अऊ अचम्भो करत रहंय कि ओह काबर अतेक बेर तक मंदिर म रूके हवय। 22जब ओह बाहिर आईस, त ओमन ले गोठियाय नइं सकिस। तब ओमन समझ गीन कि ओह मंदिर म कोनो दरसन देखे हवय, काबरकि ओह ओमन ला इसारा करत रहय, पर गोठियाय नइं सकय।
23जब ओकर सेवा के समय ह पूरा हो गीस, त ओह अपन घर वापिस चल दीस। 24एकर बाद ओकर घरवाली इलीसिबा ह देहें म होईस, अऊ ओह पांच महिना तक अपन-आप ला मनखेमन ले छिपाय रखिस। 25ओह कहिस, “परभू ह मोर बर ए करे हवय। ए दिन म, ओह अपन दया देखाके मनखेमन के बीच ले मोर कलंक ला दूर करे हवय।”
यीसू के जनम के अगमबानी
26इलीसिबा के देहें म रहे के छठवां महिना म, परमेसर ह जिब्राईल स्वरगदूत ला गलील प्रदेस के नासरत सहर म एक कुवांरी टूरी करा पठोईस। 27ओ टूरी के मंगनी यूसुफ नांव के एक मनखे संग होय रिहिस, जऊन ह दाऊद राजा के बंस के रिहिस। ओ कुवांरी के नांव मरियम रिहिस। 28स्वरगदूत ह ओकर करा आके ओला कहिस, “जोहार लागी! तोर ऊपर बहुंत किरपा होय हवय। परभू ह तोर संग हवय।”
29मरियम ह स्वरगदूत के बात ले बहुंत घबरा गीस अऊ सोचे लगिस कि ओकर बात के का मतलब हो सकथे। 30पर स्वरगदूत ह ओला कहिस, “हे मरियम, झन डर्रा! काबरकि परमेसर के दया तोर ऊपर होय हवय। 31देख, तेंह देहें म होबे अऊ एक बेटा ला जनम देबे, अऊ तेंह ओकर नांव यीसू रखबे। 32ओह महान होही अऊ परम परधान परमेसर के बेटा कहाही। परभू परमेसर ह ओला ओकर पुरखा दाऊद राजा के सिंघासन दिही, 33अऊ ओह याकूब के बंस ऊपर सदाकाल तक राज करही; ओकर राज के अंत कभू नइं होही।”
34मरियम ह स्वरगदूत ले पुछिस, “मेंह तो एक कुवांरी टूरी अंव। एह कइसने हो सकथे?”
35स्वरगदूत ह जबाब दीस, “पबितर आतमा ह तोर ऊपर उतरही, अऊ परम परधान परमेसर के सक्ति ह तोर ऊपर छइहां करही। एकरसेति ओ पबितर जन जऊन ह जनमही, ओह परमेसर के बेटा कहाही। 36अऊ त अऊ तोर रिस्तेदार इलीसिबा के ओकर बुढ़त काल म एक लइका होवइया हवय, ओला ठड़गी कहे जावत रिहिस; छठवां महिना हो गे, ओह देहें म हवय। 37काबरकि परमेसर बर कोनो काम असंभव नो हय।”
38मरियम ह कहिस, “देख, मेंह परभू के दासी अंव। तोर कहे मुताबिक होवय।” तब स्वरगदूत ह ओकर करा ले चले गीस।
मरियम ह इलीसिबा ले भेंट करे जाथे
39कुछू समय के बाद, मरियम ह तियार होईस अऊ जल्दी-जल्दी यहूदा प्रदेस के पहाड़ी इलाका के एक सहर म गीस, 40अऊ ओह उहां जकरयाह के घर म जाके इलीसिबा ला जोहार करिस। 41जब इलीसिबा ह मरियम के जोहार ला सुनिस, त लइका ह ओकर पेट म उछल पड़िस, अऊ इलीसिबा ह पबितर आतमा ले भर गीस, 42अऊ ओह चिचियाके कहिस, “माईलोगन म तेंह धइन (आसिसित) अस, अऊ तोर पेट के लइका ह धइन ए! 43पर अतेक जादा किरपा मोर ऊपर काबर होईस कि मोर परभू के दाई ह मोर करा आईस? 44जइसने मेंह तोर जोहार के सबद ला सुनेंव, लइका ह मोर पेट म आनंद के मारे उछल पड़िस। 45धइन अस तेंह, काबरकि तेंह बिसवास करय कि जऊन कुछू परभू ह तोला कहे हवय, ओह पूरा होही।”
मरियम के इस्तुति के गीत
46तब मरियम ह कहिस:
“मोर मन ह परभू के बड़ई करत हवय;
47अऊ मोर आतमा ह मोर उद्धार करइया परमेसर म आनंद मनावत हवय,
48काबरकि ओह अपन दासी के दीन-हीन दसा ऊपर धियान दे हवय।
अब ले जम्मो पीढ़ी के मनखेमन मोला धइन कहिहीं,
49काबरकि सामरथी परमेसर ह मोर बर बड़े-बड़े काम करे हवय –
ओकर नांव पबितर ए।
50ओकर दया ओमन ऊपर,
जऊन मन ओकर भय मानथें, पीढ़ी-पीढ़ी तक बने रहिथे।
51ओह अपन हांथ ले बड़े-बड़े काम करे हवय;
ओह ओमन ला तितिर-बितिर कर दे हवय, जऊन मन अपन मन म घमंड करथें।
52ओह सक्तिसाली राजामन ला ओमन के सिंघासन ले उतार दे हवय,
पर दीन-हीन मन ला ऊपर उठाय हवय।
53ओह भुखहा मनखेमन ला सुघर चीज ले भर दे हवय,
पर धनवानमन ला जुछा हांथ निकार दे हवय।
54अपन दया ला सुरता करके,
ओह अपन सेवक इसरायल के मदद करे हवय,
55जइसने ओह हमर पुरखामन ले कहे रिहिस कि ओह अब्राहम अऊ
ओकर बंस ऊपर सदा-काल तक दया करही।”
56मरियम ह इलीसिबा के संग करीब तीन महिना रिहिस अऊ तब अपन घर वापिस चल दीस।
यूहन्ना बतिसमा देवइया के जनम
57इलीसिबा के लइका जनमे के समय होईस अऊ ओह एक बेटा ला जनम दीस। 58जब ओकर पड़ोसी अऊ रिस्तेदार मन सुनिन कि परभू ह ओकर ऊपर बड़े दया करे हवय, त ओमन ओकर संग आनंद मनाईन।
59आठवां दिन म, ओमन लइका के खतना करे बर आईन अऊ ओमन ओकर नांव ओकर ददा के नांव जकरयाह रखे बर चाहत रिहिन, 60पर ओकर दाई ह कहिस, “नइं! ओकर नांव यूहन्ना होही।”
61ओमन ओला कहिन, “पर तोर रिस्तेदारमन म काकरो ए नांव नइं ए।”
62तब ओमन लइका के ददा ले इसारा करके पुछिन कि ओह लइका के का नांव रखे चाहथे। 63ओह लिखे के एक सिलेट लाने बर कहिस अऊ ओम लिखिस, “एकर नांव यूहन्ना ए।” एला देखके ओ जम्मो झन अचम्भो करिन। 64अऊ तुरते जकरयाह के मुहूं ह खुल गे अऊ ओह गोठियाय अऊ परमेसर के इस्तुति करे लगिस। 65जम्मो पड़ोसीमन ऊपर डर हमा गे अऊ ए जम्मो बात यहूदिया प्रदेस के जम्मो पहाड़ी इलाका म फइल गीस। 66अऊ ए बात के जम्मो सुनइयामन अपन-अपन मन म सोचिन अऊ कहिन, “ए लइका ह का बनही?” काबरकि परभू के हांथ ओकर संग रहय।
जकरयाह के गीत
67यूहन्ना के ददा जकरयाह ह पबितर आतमा ले भर गीस अऊ ए कहिके अगमबानी करिस:
68“इसरायल के परभू परमेसर के इस्तुति होवय,
काबरकि ओह आय हवय अऊ अपन मनखेमन के उद्धार करे हवय।
69ओह अपन सेवक दाऊद के बंस म हमर बर एक
सामरथी उद्धार करइया दे हवय,
70(जइसने ओह अपन पबितर अगमजानीमन के दुवारा बहुंत पहिली ले कहत आय हवय),
71कि ओह हमर बईरीमन ले अऊ जऊन मन हमन ले घिन करथें,
ओमन ले हमन ला बचाही।
72ओह हमर पुरखामन ऊपर दया करही
अऊ अपन पबितर करार ला सुरता करही।
73ओह किरिया खाके हमर पुरखा अब्राहम ले कहे रिहिस:
74कि ओह हमन ला हमर बईरीमन के हांथ ले बचाही,
75ताकि हमन निडर होके जिनगी भर पबितर अऊ धरमी बनके ओकर आघू म ओकर सेवा कर सकन।
76अऊ ए मोर लइका! तेंह परम परधान परमेसर के अगमजानी कहाबे,
काबरकि तेंह परभू के रसता तियार करे बर ओकर आघू-आघू जाबे,
77अऊ ओकर मनखेमन ला तेंह बताबे कि ओमन के पाप छेमा होय के दुवारा ओमन के उद्धार होही।
78एह हमर परमेसर के बड़े दया के कारन होही,
जब स्वरग ले बिहनियां के अंजोर हमर करा आही,
79अऊ ओमन ऊपर चमकही जऊन मन अंधियार अऊ मिरतू के छइहां म रहत हवंय,
अऊ हमर गोड़ ला सांति के रसता म ले चलही।”
80अऊ ओ लइका ह बढ़त अऊ आतमा म मजबूत होवत गीस अऊ ओह तब तक निरजन ठऊर म रिहिस, जब तक ओह इसरायली मनखेमन के आघू म खुले-आम नइं आईस।
