Pharaoh’s dreams
1When two full years had passed, Pharaoh had a dream: He was standing by the Nile, 2when out of the river there came up seven cows, sleek and fat, and they grazed among the reeds. 3After them, seven other cows, ugly and gaunt, came up out of the Nile and stood beside those on the riverbank. 4And the cows that were ugly and gaunt ate up the seven sleek, fat cows. Then Pharaoh woke up.
5He fell asleep again and had a second dream: seven ears of corn, healthy and good, were growing on a single stalk. 6After them, seven other ears of corn sprouted – thin and scorched by the east wind. 7The thin ears of corn swallowed up the seven healthy, full ears. Then Pharaoh woke up; it had been a dream.
8In the morning his mind was troubled, so he sent for all the magicians and wise men of Egypt. Pharaoh told them his dreams, but no-one could interpret them for him.
9Then the chief cupbearer said to Pharaoh, ‘Today I am reminded of my shortcomings. 10Pharaoh was once angry with his servants, and he imprisoned me and the chief baker in the house of the captain of the guard. 11Each of us had a dream the same night, and each dream had a meaning of its own. 12Now a young Hebrew was there with us, a servant of the captain of the guard. We told him our dreams, and he interpreted them for us, giving each man the interpretation of his dream. 13And things turned out exactly as he interpreted them to us: I was restored to my position, and the other man was impaled.’
14So Pharaoh sent for Joseph, and he was quickly brought from the dungeon. When he had shaved and changed his clothes, he came before Pharaoh.
15Pharaoh said to Joseph, ‘I had a dream, and no-one can interpret it. But I have heard it said of you that when you hear a dream you can interpret it.’
16‘I cannot do it,’ Joseph replied to Pharaoh, ‘but God will give Pharaoh the answer he desires.’
17Then Pharaoh said to Joseph, ‘In my dream I was standing on the bank of the Nile, 18when out of the river there came up seven cows, fat and sleek, and they grazed among the reeds. 19After them, seven other cows came up – scrawny and very ugly and lean. I had never seen such ugly cows in all the land of Egypt. 20The lean, ugly cows ate up the seven fat cows that came up first. 21But even after they ate them, no-one could tell that they had done so; they looked just as ugly as before. Then I woke up.
22‘In my dream I saw seven ears of corn, full and good, growing on a single stalk. 23After them, seven other ears sprouted – withered and thin and scorched by the east wind. 24The thin ears of corn swallowed up the seven good ears. I told this to the magicians, but none of them could explain it to me.’
25Then Joseph said to Pharaoh, ‘The dreams of Pharaoh are one and the same. God has revealed to Pharaoh what he is about to do. 26The seven good cows are seven years, and the seven good ears of corn are seven years; it is one and the same dream. 27The seven lean, ugly cows that came up afterwards are seven years, and so are the seven worthless ears of corn scorched by the east wind: they are seven years of famine.
28‘It is just as I said to Pharaoh: God has shown Pharaoh what he is about to do. 29Seven years of great abundance are coming throughout the land of Egypt, 30but seven years of famine will follow them. Then all the abundance in Egypt will be forgotten, and the famine will ravage the land. 31The abundance in the land will not be remembered, because the famine that follows it will be so severe. 32The reason the dream was given to Pharaoh in two forms is that the matter has been firmly decided by God, and God will do it soon.
33‘And now let Pharaoh look for a discerning and wise man and put him in charge of the land of Egypt. 34Let Pharaoh appoint commissioners over the land to take a fifth of the harvest of Egypt during the seven years of abundance. 35They should collect all the food of these good years that are coming and store up the grain under the authority of Pharaoh, to be kept in the cities for food. 36This food should be held in reserve for the country, to be used during the seven years of famine that will come upon Egypt, so that the country may not be ruined by the famine.’
37The plan seemed good to Pharaoh and to all his officials. 38So Pharaoh asked them, ‘Can we find anyone like this man, one in whom is the spirit of God41:38 Or of the gods?’
39Then Pharaoh said to Joseph, ‘Since God has made all this known to you, there is no-one so discerning and wise as you. 40You shall be in charge of my palace, and all my people are to submit to your orders. Only with respect to the throne will I be greater than you.’
Joseph in charge of Egypt
41So Pharaoh said to Joseph, ‘I hereby put you in charge of the whole land of Egypt.’ 42Then Pharaoh took his signet ring from his finger and put it on Joseph’s finger. He dressed him in robes of fine linen and put a gold chain round his neck. 43He made him ride in a chariot as his second-in-command,41:43 Or in the chariot of his second-in-command; or in his second chariot and people shouted before him, ‘Make way41:43 Or Bow down!’ Thus he put him in charge of the whole land of Egypt.
44Then Pharaoh said to Joseph, ‘I am Pharaoh, but without your word no-one will lift hand or foot in all Egypt.’ 45Pharaoh gave Joseph the name Zaphenath-Paneah and gave him Asenath daughter of Potiphera, priest of On,41:45 That is, Heliopolis; also in verse 50 to be his wife. And Joseph went throughout the land of Egypt.
46Joseph was thirty years old when he entered the service of Pharaoh king of Egypt. And Joseph went out from Pharaoh’s presence and travelled throughout Egypt. 47During the seven years of abundance the land produced plentifully. 48Joseph collected all the food produced in those seven years of abundance in Egypt and stored it in the cities. In each city he put the food grown in the fields surrounding it. 49Joseph stored up huge quantities of grain, like the sand of the sea; it was so much that he stopped keeping records because it was beyond measure.
50Before the years of famine came, two sons were born to Joseph by Asenath daughter of Potiphera, priest of On. 51Joseph named his firstborn Manasseh41:51 Manasseh sounds like and may be derived from the Hebrew for forget. and said, ‘It is because God has made me forget all my trouble and all my father’s household.’ 52The second son he named Ephraim41:52 Ephraim sounds like the Hebrew for twice fruitful. and said, ‘It is because God has made me fruitful in the land of my suffering.’
53The seven years of abundance in Egypt came to an end, 54and the seven years of famine began, just as Joseph had said. There was famine in all the other lands, but in the whole land of Egypt there was food. 55When all Egypt began to feel the famine, the people cried to Pharaoh for food. Then Pharaoh told all the Egyptians, ‘Go to Joseph and do what he tells you.’
56When the famine had spread over the whole country, Joseph opened all the storehouses and sold grain to the Egyptians, for the famine was severe throughout Egypt. 57And all the world came to Egypt to buy grain from Joseph, because the famine was severe everywhere.
Gisaysay ni Jose ang Kahulogan sa Damgo sa Hari
1Paglabay sa duha ka tuig, nagdamgo ang hari sa Ehipto41:1 hari sa Ehipto: sa Hebreo, Faraon. Mao usab sa mosunod nga mga bersikulo. nga nagtindog siya sa daplin sa Suba sa Nilo, 2ug sa kalit lang mitungha gikan sa suba ang pito ka himsog ug tambok nga mga baka, ug nanabsab kini sa kasagbotan. 3Wala madugay, mitunga usab gikan sa suba ang pito ka daot ug niwang nga mga baka, ug miduol sa pito ka himsog ug tambok nga mga baka nga didto sa daplin sa suba. 4Gipangaon sa daot ug niwang nga mga baka ang himsog ug tambok nga mga baka, ug unya nakamata ang hari.
5Nakatulog ug balik ang hari ug nagdamgo na usab siya. Sa iyang damgo nakita niya ang pito ka himsog ug bus-ok nga mga uhay nga misibol diha sa usa lang ka punoan. 6Ug sa mao gihapong punoan, misubol ang laing pito ka mga uhay nga niwang ug nanguyos tungod sa kainit sa hangin gikan sa sidlakan.41:6 hangin gikan sa sidlakan: Kining init nga hangin nagagikan sa sidlakan kon didto sa Israel, apan nagagikan kini sa habagatan kon didto sa Ehipto. 7Unya gilamoy sa niwang nga mga uhay ang pito ka himsog nga mga uhay. Unya nakamata ang hari. Abi niyag tinuod apan damgo lang diay kadto.
8Nianang pagkabuntag, nahasol ang hunahuna sa hari tungod sa iyang mga damgo, busa gipatawag niya ang tanang mga madyikero ug maalamon nga mga tawo sa Ehipto. Gisugilon niya kanila ang iyang mga damgo, apan wala gayoy usa kanila nga nakasaysay sa kahulogan niadto. 9Unya miduol sa hari ang pangulo sa iyang mga tigsilbi ug bino ug miingon, “Nahinumdom na ako karon sa akong mga sala. 10Dili ba nasuko ka man kaniadto kanako ug sa pangulo sa mga panadero, ug gipapriso mo man gani kami didto sa bilanggoan, sa lugar nga binantayan sa kapitan sa mga guwardya? 11Usa niadto ka gabii, nagdamgo kaming duha, ug lain-lain ang kahulogan sa among mga damgo. 12May kauban kami didto nga batan-ong Hebreo, nga sulugoon sa kapitan sa mga guwardya sa palasyo. Gisugilon namo kaniya ang among damgo ug gisaysay niya kanamo ang kahulogan niini. 13Nahitabo gayod ang iyang giingon kanamo: Gipabalik mo ako sa akong naandang trabaho ug gipatuhog sa kahoy ang pangulo sa mga panadero.”
14Busa gipatawag sa hari si Jose, ug diha-diha gipagawas siya sa prisohan. Human siya nakapatupi ug nakapamalbas, nagailis siya sa iyang bisti ug miadto sa hari. 15Miingon ang hari kaniya, “Nagdamgo ako apan wala gayoy nakasaysay kon unsa ang kahulogan niadto. May nagsulti kanako nga makahibalo kang mosaysay sa kahulogan sa mga damgo.” 16Mitubag si Jose, “Dili ako, Mahal nga Hari, kondili ang Dios ang maghatag sa kahulogan sa imong mga damgo alang sa imong kaayohan.”
17Unya gisulti sa hari ang iyang damgo kang Jose. Miingon siya, “Nagdamgo ako nga nagtindog ako sa daplin sa Suba sa Nilo. 18Nakita ko nga mitunga gikan sa suba ang pito ka himsog ug tambok nga mga baka, ug nanabsab kini sa kasagbotan. 19Wala madugay mitunga usab ang laing pito ka daot ug niwang nga mga baka. Wala gayod akoy nakitang baka sa tibuok Ehipto nga sama kanila ka daot. 20Unya gikaon niadtong daot ug niwang nga mga baka ang pito ka tambok nga mga baka nga unang mitunga. 21Apan pagkahuman nila ug kaon, morag wala lang gihapon sila makakaon kay niwang man gihapon sila. Unya nakamata ako. 22Apan nakatulog ako pagbalik ug nagdamgo pag-usab. Nakita ko sa akong damgo ang pito ka himsog ug bus-ok nga uhay nga misubol sa usa lang ka punoan. 23Ug niadto usab nga punoan, misalingsing ang laing pito ka uhay nga niwang ug nanguyos tungod sa kainit sa hangin gikan sa sidlakan. 24Unya gilamoy sa niwang nga mga uhay ang pito ka himsog nga mga uhay. Gisulti ko na kini sa mga madyikero, apan wala gayoy usa kanila nga nakasaysay kanako kon unsa ang kahulogan.”
25Miingon si Jose sa hari, “Mahal nga hari, usa ray kahulogan sa duha mo ka damgo. Gipadayag kanimo sa Dios kon unsa ang iyang pagabuhaton. 26Ang pito ka tambok nga mga baka ug ang pito ka himsog nga mga uhay managsama nga nagkahulogan ug pito ka tuig. 27Ang pito ka niwang ug daot nga mga baka ug ang pito ka niwang nga mga uhay nga nanguyos tungod sa kainit sa hangin gikan sa sidlakan nagkahulogan ug pito ka tuig nga kagutom. 28Sumala sa giingon ko na kanimo, Mahal nga Hari, gipadayag kanimo sa Dios kon unsa ang iyang pagabuhaton. 29Moabot ang pito ka tuig nga labihan gayod kaabunda sa tibuok Ehipto. 30Ug mosunod dayon ang pito ka tuig nga kagutom, ug malimtan sa mga tawo ang nasinati nila nga kaabunda sa Ehipto. Ang kagutom mohimo ug dakong kadaot sa yuta sa Ehipto. 31Tungod sa makalilisang nga kagutom nga moabot, walay makita nga timailhan sa milabay nga panahon sa kaabunda sa yuta sa Ehipto. 32Nagdamgo ka sa duha gayod ka higayon, Mahal nga Hari, aron nga mahibaloan mo nga pagbuot kini sa Dios nga mahitabo ug mahitabo gayod kini sa dili madugay.
33“Busa karon, Mahal nga Hari, pagpili ug usa ka tawong maalamon nga padumalahon mo sa yuta sa Ehipto. 34Pagbutang usab ug mga opisyal sa tibuok yuta sa Ehipto aron mangolekta sa ikalima nga bahin sa abot sa kaumahan sulod sa pito ka tuig nga abunda ang abot. 35Sulod nianang mga tuiga, ipatigom kanila ang tanan nga bahin nga makolekta ninyo gikan sa mga abot.41:35 Tan-awa ang 47:24. Ug ilalom sa imong pagdumala, patipigi kanila ang mga abot diha sa mga bodega sa mga lungsod. 36Kini nga mga pagkaon itagana alang sa moabot nga pito ka tuig nga kagutom sa Ehipto, aron dili magutman ang katawhan.”
Gitudlo si Jose Isip Tigdumala sa Ehipto
37Nakauyon ang hari ug ang iyang mga opisyal sa plano ni Jose. 38Miingon siya sa iyang mga opisyal, “May makita pa ba kitang sama kang Jose nga gigiyahan sa espiritu sa Dios?” 39Busa miingon ang hari kang Jose, “Tungod kay gipadayag sa Dios kining mga butanga kanimo, wala nay laing tawo nga may kaalam ug salabotan nga sama kanimo. 40-41Himuon ko ikaw karon nga tigdumala sa akong palasyo ug gobernador sa tibuok Ehipto, ug motuman kanimo ang tanan kong katawhan. Ako ray labaw kanimo kay hari man ako.” 42Unya gihuslo sa hari ang iyang singsing nga pangtimbre ug gisul-ob kini sa tudlo ni Jose. Gipasul-oban niya si Jose ug pinasahi nga bisti nga linen ug gipakuwintas ug bulawan. 43Gipasakay niya si Jose sa iyang ikaduhang karwahe,41:43 iyang ikaduhang karwahe: o, karwahe nga alang sa iyang luyo-luyong opisyal. ug may mga tigpahibalo nga nagauna kaniya ug nagsinggit, “Yukboi ninyo ang gobernador!” Busa sukad niadto nahimong gobernador si Jose sa tibuok Ehipto.
44Unya miingon ang hari kang Jose, “Ako ang hari dinhi sa Ehipto, apan walay bisan kinsa nga makahimo ug bisan unsa dinhi sa Ehipto gawas kon may pagtugot gikan kanimo.” 45Unya ginganlan niya si Jose ug Zafenat Panea. Gipaasawa usab niya kang Jose si Asenat nga anak ni Potifera nga pari sa lungsod sa On. Ingon nga gobernador, si Jose na ang nagdumala sa Ehipto.41:45 Ingon… nagdumala sa Ehipto: o, Gilibot ni Jose ang Ehipto. 46Nagaedad si Jose ug 30 ka tuig sa dihang nagsugod siya sa pag-alagad sa hari sa Ehipto. Usa ka higayon niana, mibiya si Jose sa palasyo ug milibot sa tibuok Ehipto.
47Sulod sa pito ka tuig nga kaabunda, dako kaayo ang abot sa kaumahan. 48Ug niadtong mga tuiga, gipatigom ni Jose ang tanang mga bahin nga nakolekta gikan sa mga abot.41:48 Tan-awa ang 47:24. Gipatipigan niya sa matag lungsod ang mga bahin sa abot nga nakolekta gikan sa mga uma sa palibot niini. 49Labihan gayod kadaghan sa trigo nga natigom ni Jose; daw sama kini kadaghan sa balas sa baybayon. Tungod sa kadaghan niini giundangan na niya ang pagtakos.
50Sa wala pa moabot ang tinggutom, natawo ang duha ka anak ni Jose kang Asenat, nga anak ni Potifera nga pari sa On. 51Ginganlan ni Jose ang kamagulangan ug Manase41:51 Manase: Posible nga ang buot ipasabot sa Hebreo, gikalimtan. kay miingon siya, “Tungod sa tabang sa Dios, nalimtan ko ang akong mga pag-antos ug ang kamingaw ko sa panimalay sa akong amahan.” 52Ginganlan niya ang ikaduha niyang anak ug Efraim41:52 Efraim: Posible nga ang buot ipasabot sa Hebreo, miuswag. kay miingon siya, “Tungod sa tabang sa Dios, gihatagan ako ug kaliwat sa dapit diin nahiagom ako sa mga kasakit.”
53Nahuman ang pito ka tuig sa kaabunda sa Ehipto, 54ug nagsugod ang pito ka tuig nga kagutom sumala sa giingon ni Jose. May kagutom sa uban nga mga dapit apan ang tibuok Ehipto may pagkaon. 55Wala madugay, nakasinati na usab sa kagutom ang mga taga-Ehipto, busa nangayo sila ug pagkaon gikan sa hari. Miingon ang hari kanila, “Adto kamo kang Jose ug buhata ninyo kon unsay iyang isulti.”
56Mikuyanap ang kagutom sa tibuok kayutaan. Ug tungod sa labihan nga kagutom sa tibuok Ehipto, gipaablihan ni Jose ang tanang mga bodega ug gibaligyaan ug pagkaon ang mga taga-Ehipto. 57Nangadto usab sa Ehipto ang katawhan sa ubang mga nasod aron pagpalit ug pagkaon kang Jose tungod kay labihan na gayod ang kagutom sa tibuok kalibotan.
