More Proverbs of Solomon
1These are more proverbs of Solomon, compiled by the men of Hezekiah king of Judah:
2It is the glory of God to conceal a matter;
to search out a matter is the glory of kings.
3As the heavens are high and the earth is deep,
so the hearts of kings are unsearchable.
4Remove the dross from the silver,
and a silversmith can produce a vessel;
5remove wicked officials from the king’s presence,
and his throne will be established through righteousness.
6Do not exalt yourself in the king’s presence,
and do not claim a place among his great men;
7it is better for him to say to you, “Come up here,”
than for him to humiliate you before his nobles.
What you have seen with your eyes
8do not bring25:7,8 Or nobles / on whom you had set your eyes. / 8 Do not go hastily to court,
for what will you do in the end
if your neighbor puts you to shame?
9If you take your neighbor to court,
do not betray another’s confidence,
10or the one who hears it may shame you
and the charge against you will stand.
11Like apples25:11 Or possibly apricots of gold in settings of silver
is a ruling rightly given.
12Like an earring of gold or an ornament of fine gold
is the rebuke of a wise judge to a listening ear.
13Like a snow-cooled drink at harvest time
is a trustworthy messenger to the one who sends him;
he refreshes the spirit of his master.
14Like clouds and wind without rain
is one who boasts of gifts never given.
15Through patience a ruler can be persuaded,
and a gentle tongue can break a bone.
16If you find honey, eat just enough—
too much of it, and you will vomit.
17Seldom set foot in your neighbor’s house—
too much of you, and they will hate you.
18Like a club or a sword or a sharp arrow
is one who gives false testimony against a neighbor.
19Like a broken tooth or a lame foot
is reliance on the unfaithful in a time of trouble.
20Like one who takes away a garment on a cold day,
or like vinegar poured on a wound,
is one who sings songs to a heavy heart.
21If your enemy is hungry, give him food to eat;
if he is thirsty, give him water to drink.
22In doing this, you will heap burning coals on his head,
and the Lord will reward you.
23Like a north wind that brings unexpected rain
is a sly tongue—which provokes a horrified look.
24Better to live on a corner of the roof
than share a house with a quarrelsome wife.
25Like cold water to a weary soul
is good news from a distant land.
26Like a muddied spring or a polluted well
are the righteous who give way to the wicked.
27It is not good to eat too much honey,
nor is it honorable to search out matters that are too deep.
28Like a city whose walls are broken through
is a person who lacks self-control.
Ang Iban pa nga mga Hulubaton ni Solomon
1Ari pa gid ang iban nga mga hulubaton ni Solomon nga ginkopya sang mga tinawo ni Haring Hezekia sang Juda:
2Ginapadunggan naton ang Dios tungod sa mga butang nga wala niya ginapahayag sa aton; pero ginapadunggan naton ang mga hari tungod sa mga butang nga ginapahayag nila sa aton.
3Subong nga indi matakos ang kataason sang langit kag ang kadalumon sang duta, indi man matungkad ang hunahuna sang mga hari.
4Kinahanglan nga kuhaon anay ang mga nagasimbog sa pilak antes ini pormahon sang platero. 5Kinahanglan nga pahalinon ang malaot nga mga katawhan25:5 mga katawhan: ukon, mga opisyal; ukon, mga manuglaygay. sang hari, kag magapadayon ang iya ginharian nga may pagkamatarong.
6Kon ara ka sa atubangan sang hari, indi pagkabiga ang imo kaugalingon nga daw si sin-o ka na gid paagi sa pagpungko upod sa dungganon nga mga tawo. 7Mas maayo kon hambalan ka sang hari nga magpungko didto sang sa hambalan ka niya nga maghalin, kag mahuy-an ka sa atubangan sang dungganon nga mga tawo.
8Indi ka magpadasodaso sa pagsugid sa korte sang imo nakita. Kay kon mapamatud-an sang isa ka saksi nga sala ikaw, ano na lang ang imo himuon?
9Kon may ginabaisan kamo sang imo kilala, baisi lang ninyo, pero indi ninyo pag-ipanugid ang sekreto sang kada isa sa inyo. 10Kay kon mahibaluan ini sang iban, basi pakahuy-an nila kamo, kag ang inyo reputasyon maguba hasta san-o.
11Kon ang imo ginahambal nagakabagay sa okasyon, matahom ini pareho sa bulawan nga mga mansanas sa pilak nga suludlan.
12Ang pagsabdong sang maalamon nga tawo sa isa ka tawo nga luyag magpamati mas bilidhon pa sang sa mga alahas nga bulawan.
13Ang masaligan nga mensahero makapanami sang balatyagon sang nagsugo sa iya, pareho sa mabugnaw nga tubig kon tig-ilinit.
14Ang tawo nga wala nagatuman sa iya promisa pareho sa gal-om kag hangin nga wala nagadala sang ulan.
15Ang pagpasensya kag ang malulo nga paghambal makahaylo sa mga manugdumala kag bisan sa mga matig-a sang tagipusuon.
16Indi ka magpatama sing kaon sang dugos kay basi kon magsululuka ka. 17Pareho man kon magsagi ka bisita sa imo kaingod, basi kon matak-an siya kag maugot sa imo.
18Ang tawo nga nagasaksi sing butig kontra sa iya isigkatawo makahalit pareho sa espada, inuglampos, kag pana.
19Ang pagsalig sa tawo nga indi masaligan sa tion sang kalisod wala sing pulos pareho sa guba nga ngipon ukon bali nga tiil.
20Kon ginakantahan mo sing malipayon ang tawo nga ara sa puwerte nga kalisod, pareho lang nga ginaubahan mo siya sang bayo sa panahon sang tigtulugnaw ukon ginabutangan mo sang langgaw ang iya pilas.
21Kon ang imo kaaway ginagutom, pakauna; kon ginauhaw, paimna. 22Kay kon himuon mo ini mahuya siya sa iya ginahimo sa imo,25:22 mahuya siya sa iya ginahimo sa imo: sa literal, magatumpok ka sang baga sa iya ulo. kag ang Ginoo magabalos sa imo.
23Subong nga ang habagat nagadala sang ulan, ang kutsokutso nagadala sang kaakig.
24Mas maayo pa nga mag-estar sa atop sang balay25:24 Tan-awa ang footnote sa 21:9. sang sa mag-estar sa sulod sang balay upod sa asawa nga palaaway.
25Ang maayong balita halin sa malayo nga lugar pareho sa mabugnaw nga tubig nga makapaumpaw sa tawo nga ginauhaw.
26Ang matarong nga tawo nga nagapasugot sa malaot nga tawo pareho sa malubog nga tuburan ukon mahigko nga bubon.
27Indi maayo ang sobra nga pagkaon sang dugos, amo man ang pagtinguha nga dayawon ka lang permi sang mga tawo.
28Ang tawo nga indi makapugong sang iya kaugalingon dali lang malaglag pareho sa isa ka siyudad nga wala sing pader.
