Stephen’s Speech to the Sanhedrin
1Then the high priest asked Stephen, “Are these charges true?”
2To this he replied: “Brothers and fathers, listen to me! The God of glory appeared to our father Abraham while he was still in Mesopotamia, before he lived in Harran. 3‘Leave your country and your people,’ God said, ‘and go to the land I will show you.’7:3 Gen. 12:1
4“So he left the land of the Chaldeans and settled in Harran. After the death of his father, God sent him to this land where you are now living. 5He gave him no inheritance here, not even enough ground to set his foot on. But God promised him that he and his descendants after him would possess the land, even though at that time Abraham had no child. 6God spoke to him in this way: ‘For four hundred years your descendants will be strangers in a country not their own, and they will be enslaved and mistreated. 7But I will punish the nation they serve as slaves,’ God said, ‘and afterward they will come out of that country and worship me in this place.’7:7 Gen. 15:13,14 8Then he gave Abraham the covenant of circumcision. And Abraham became the father of Isaac and circumcised him eight days after his birth. Later Isaac became the father of Jacob, and Jacob became the father of the twelve patriarchs.
9“Because the patriarchs were jealous of Joseph, they sold him as a slave into Egypt. But God was with him 10and rescued him from all his troubles. He gave Joseph wisdom and enabled him to gain the goodwill of Pharaoh king of Egypt. So Pharaoh made him ruler over Egypt and all his palace.
11“Then a famine struck all Egypt and Canaan, bringing great suffering, and our ancestors could not find food. 12When Jacob heard that there was grain in Egypt, he sent our forefathers on their first visit. 13On their second visit, Joseph told his brothers who he was, and Pharaoh learned about Joseph’s family. 14After this, Joseph sent for his father Jacob and his whole family, seventy-five in all. 15Then Jacob went down to Egypt, where he and our ancestors died. 16Their bodies were brought back to Shechem and placed in the tomb that Abraham had bought from the sons of Hamor at Shechem for a certain sum of money.
17“As the time drew near for God to fulfill his promise to Abraham, the number of our people in Egypt had greatly increased. 18Then ‘a new king, to whom Joseph meant nothing, came to power in Egypt.’7:18 Exodus 1:8 19He dealt treacherously with our people and oppressed our ancestors by forcing them to throw out their newborn babies so that they would die.
20“At that time Moses was born, and he was no ordinary child.7:20 Or was fair in the sight of God For three months he was cared for by his family. 21When he was placed outside, Pharaoh’s daughter took him and brought him up as her own son. 22Moses was educated in all the wisdom of the Egyptians and was powerful in speech and action.
23“When Moses was forty years old, he decided to visit his own people, the Israelites. 24He saw one of them being mistreated by an Egyptian, so he went to his defense and avenged him by killing the Egyptian. 25Moses thought that his own people would realize that God was using him to rescue them, but they did not. 26The next day Moses came upon two Israelites who were fighting. He tried to reconcile them by saying, ‘Men, you are brothers; why do you want to hurt each other?’
27“But the man who was mistreating the other pushed Moses aside and said, ‘Who made you ruler and judge over us? 28Are you thinking of killing me as you killed the Egyptian yesterday?’7:28 Exodus 2:14 29When Moses heard this, he fled to Midian, where he settled as a foreigner and had two sons.
30“After forty years had passed, an angel appeared to Moses in the flames of a burning bush in the desert near Mount Sinai. 31When he saw this, he was amazed at the sight. As he went over to get a closer look, he heard the Lord say: 32‘I am the God of your fathers, the God of Abraham, Isaac and Jacob.’7:32 Exodus 3:6 Moses trembled with fear and did not dare to look.
33“Then the Lord said to him, ‘Take off your sandals, for the place where you are standing is holy ground. 34I have indeed seen the oppression of my people in Egypt. I have heard their groaning and have come down to set them free. Now come, I will send you back to Egypt.’7:34 Exodus 3:5,7,8,10
35“This is the same Moses they had rejected with the words, ‘Who made you ruler and judge?’ He was sent to be their ruler and deliverer by God himself, through the angel who appeared to him in the bush. 36He led them out of Egypt and performed wonders and signs in Egypt, at the Red Sea and for forty years in the wilderness.
37“This is the Moses who told the Israelites, ‘God will raise up for you a prophet like me from your own people.’7:37 Deut. 18:15 38He was in the assembly in the wilderness, with the angel who spoke to him on Mount Sinai, and with our ancestors; and he received living words to pass on to us.
39“But our ancestors refused to obey him. Instead, they rejected him and in their hearts turned back to Egypt. 40They told Aaron, ‘Make us gods who will go before us. As for this fellow Moses who led us out of Egypt—we don’t know what has happened to him!’7:40 Exodus 32:1 41That was the time they made an idol in the form of a calf. They brought sacrifices to it and reveled in what their own hands had made. 42But God turned away from them and gave them over to the worship of the sun, moon and stars. This agrees with what is written in the book of the prophets:
“ ‘Did you bring me sacrifices and offerings
forty years in the wilderness, people of Israel?
43You have taken up the tabernacle of Molek
and the star of your god Rephan,
the idols you made to worship.
Therefore I will send you into exile’7:43 Amos 5:25-27 (see Septuagint) beyond Babylon.
44“Our ancestors had the tabernacle of the covenant law with them in the wilderness. It had been made as God directed Moses, according to the pattern he had seen. 45After receiving the tabernacle, our ancestors under Joshua brought it with them when they took the land from the nations God drove out before them. It remained in the land until the time of David, 46who enjoyed God’s favor and asked that he might provide a dwelling place for the God of Jacob.7:46 Some early manuscripts the house of Jacob 47But it was Solomon who built a house for him.
48“However, the Most High does not live in houses made by human hands. As the prophet says:
49“ ‘Heaven is my throne,
and the earth is my footstool.
What kind of house will you build for me?
says the Lord.
Or where will my resting place be?
50Has not my hand made all these things?’7:50 Isaiah 66:1,2
51“You stiff-necked people! Your hearts and ears are still uncircumcised. You are just like your ancestors: You always resist the Holy Spirit! 52Was there ever a prophet your ancestors did not persecute? They even killed those who predicted the coming of the Righteous One. And now you have betrayed and murdered him— 53you who have received the law that was given through angels but have not obeyed it.”
The Stoning of Stephen
54When the members of the Sanhedrin heard this, they were furious and gnashed their teeth at him. 55But Stephen, full of the Holy Spirit, looked up to heaven and saw the glory of God, and Jesus standing at the right hand of God. 56“Look,” he said, “I see heaven open and the Son of Man standing at the right hand of God.”
57At this they covered their ears and, yelling at the top of their voices, they all rushed at him, 58dragged him out of the city and began to stone him. Meanwhile, the witnesses laid their coats at the feet of a young man named Saul.
59While they were stoning him, Stephen prayed, “Lord Jesus, receive my spirit.” 60Then he fell on his knees and cried out, “Lord, do not hold this sin against them.” When he had said this, he fell asleep.
Ang Wali ni Esteban
1Karon, nagpamangkot ang pangulo nga pari kay Esteban, “Ano, matuod bala ang ginasugid sang sini nga mga tawo?” 2Nagsiling si Esteban, “Mga utod kag mga ginikanan, pamatii ninyo ako. Sang una nga tiyempo, nagpakita ang Dios nga makagagahom sa aton katigulangan nga si Abraham sang didto pa siya sa Mesopotamia, sa wala pa siya magsaylo sa Haran. 3Nagsiling ang Dios kay Abraham, ‘Bayai ang imo nasyon kag mga paryente, kag magkadto ka sa lugar nga akon itudlo sa imo.’7:3 Gen. 12:1. 4Gani naghalin si Abraham sa lugar sang mga Kaldeanhon kag didto siya nag-estar sa Haran. Pagkapatay sang iya amay, ginpakadto siya sang Dios sa lugar nga aton ginaestaran subong. 5Sa sadto nga tiyempo wala pa si Abraham paghatagi sang Dios sang bisan diutay lang nga duta. Pero nagpromisa ang Dios nga ang ini nga lugar ihatag niya sa iya kag sa iya mga kaliwat. Wala pa sing anak si Abraham sang pagpromisa sang Dios sadto. 6Nagsiling ang Dios sa iya, ‘Ang imo mga kaliwat mangin dumuluong sa iban nga nasyon. Mangin ulipon sila didto kag pintasan sa sulod sang 400 ka tuig. 7Pero silutan ko ang nasyon nga magaulipon sa ila. Pagkatapos magahalin sila sa sadto nga nasyon kag magabalik sa sini nga lugar kag diri sila magasimba sa akon.’7:7 Gen. 15:13, 14. 8Kag bilang tanda sang iya promisa, nagsugo ang Dios kay Abraham nga ang tanan nga lalaki dapat tulion. Gani pagkatawo sang iya bata nga si Isaac, gintuli niya siya sang walo pa lang siya ka adlaw. Amo man ini ang ginhimo ni Isaac kay Jacob nga iya anak. Kag si Jacob naghimo man sini sa dose niya ka mga anak nga sa diin kita nga mga Judio naghalin.
9“Si Jose nga isa sa dose ka anak ni Jacob ginhisaan sang iya mga utod, gani ginbaligya nila siya. Dayon gindala siya sa Egipto kag nangin ulipon didto. Pero tungod nga ang Dios kaupod ni Jose, 10ginbuligan niya siya sa tanan nga pag-antos nga iya gin-agihan. Ginhatagan man siya sang Dios sang kaalam, gani naluyagan siya sang Faraon, ang hari sang Egipto. Ginhimo siya sang hari nga pangulo sa bug-os nga Egipto kag sa tanan niya nga propedad. 11Sang ulihi nag-abot ang gutom sa bug-os nga Egipto kag sa Canaan. Nag-antos gid ang mga tawo, kag ang aton mga katigulangan wala gid sing may makuhaan sang pagkaon. 12Gani pagkabati ni Jacob nga may pagkaon didto sa Egipto, ginpakadto niya didto ang iya mga anak, nga amo ang aton mga katigulangan. Amo ato ang nahauna nila nga pagkadto sa Egipto. 13Sang ikaduha na nila nga pagkadto didto, nagpakilala sa ila si Jose nga siya ila utod, kag ginsugid man niya sa Faraon ang parte sa iya pamilya. 14Dayon nagtugon si Jose nga pakadtuon ang iya amay nga si Jacob sa Egipto upod sa bug-os niya nga pamilya. (Mga 75 sila tanan.) 15Gani nagkadto si Jacob kag ang aton mga katigulangan sa Egipto, kag didto sila nag-estar hasta nagkalamatay sila. 16Gindala ang ila mga tul-an7:16 ang ila mga tul-an: sa literal, sila. sa Shekem kag ginlubong sa lulubngan nga ginbakal ni Abraham sang una sa mga anak ni Hamor.
17“Karon, sang malapit na matuman ang promisa sang Dios kay Abraham, nagdamo pa gid ang aton mga katigulangan didto sa Egipto. 18Nag-abot man ang adlaw nga lain na ang hari sa Egipto. Wala siya makakilala kay Jose. 19Gindayaan sini nga hari ang aton mga katigulangan kag ginpintasan. Ginpilit niya sila nga ihaboy nila ang ila mga lapsag7:19 lapsag: bata nga bag-o natawo. agod magkalamatay. 20Amo man ato ang tion nga natawo si Moises, isa ka bata nga nahamut-an sang Dios. Ginsagod siya sang iya mga ginikanan sa ila balay sa sulod sang tatlo ka bulan. 21Sang ginbilin na siya sa guwa sang balay, ginkuha siya sang babayi nga bata sang Faraon kag ginsagod bilang iya gid bata. 22Gintudluan si Moises sang tanan nga kinaalam sa Egipto, kag nangin bantog siya tungod sa iya mga paghambal kag sa iya mga hinimuan.
23“Sang si Moises 40 na ka tuig, napinsaran niya nga magbisita sa iya mga kasimanwa nga mga Israelinhon. 24Didto nakita niya ang isa sa ila nga ginapintasan sang Egiptohanon. Gin-apinan niya ang iya kasimanwa nga Israelinhon kag bilang balos ginpatay niya ang Egiptohanon. 25Sa ginhimo niya nga ini naghunahuna si Moises nga maintiendihan sang mga Israelinhon nga siya amo ang gamiton sang Dios sa paghilway sa ila. Pero wala sila nakaintiendi. 26Sang madason nga adlaw, nagbalik si Moises kag nakita niya ang duha ka Israelinhon nga nagaaway. Gusto niya nga husayon ang duha, gani naghambal siya sa ila, ‘Pareho kamo nga mga Israelinhon. Ngaa nagaaway kamo?’ 27Pero gintiklod siya sang isa nga nagapangdaogdaog kag ginsilingan, ‘Sin-o ang naghimo sa imo nga pangulo kag manughukom namon? 28Ano, patyon mo man bala ako pareho sa ginhimo mo sa Egiptohanon kahapon?’7:28 Exo. 2:14. 29Pagkabati sadto ni Moises nagpalagyo siya halin sa Egipto kag nagkadto sa Midian. Didto siya nag-estar kag nagpangasawa, kag didto man natawo ang iya duha ka anak nga lalaki.
30“Pagkaligad sang 40 ka tuig, may isa ka anghel nga nagpakita kay Moises sang didto siya sa kamingawan nga malapit sa Bukid sang Sinai. Nakita ni Moises ang anghel sa nagadabadaba nga kahoy-kahoy. 31Natingala gid si Moises sa iya nakita, gani ginpalapitan niya ang kahoy-kahoy agod tan-awon kon ano ato. Sang nagapalapit na siya, nabatian niya ang tingog sang Ginoo nga nagahambal sa iya, 32‘Ako ang Dios sang imo mga katigulangan nga si Abraham, si Isaac, kag si Jacob.’7:32 Exo. 3:6. Pagkabati sadto ni Moises nagkurog siya sa kahadlok kag wala siya nangahas nga magtulok. 33Dayon nagsiling ang Ginoo sa iya, ‘Ubaha ang imo sandalyas, kay balaan ang lugar nga imo ginatindugan. 34Nakita ko gid ang pag-antos sang akon katawhan sa Egipto, kag nabatian ko man ang ila mga paghibi. Gani nagpanaog ako sa pagluwas sa ila. Karon magpreparar ka, kay ikaw ang akon ipadala didto sa Egipto.’7:34 Exo. 3:5, 7-8, 10.
35“Amo ini ang Moises nga ginsikway sadto sang iya mga kapareho nga Israelinhon nga nagasiling, ‘Sin-o ang naghimo sa imo nga pangulo kag manughukom namon?’ Amo man ini ang Moises nga ginpadala sang Dios nga mangin pangulo kag manughilway sa mga Israelinhon paagi sa bulig sang anghel nga iya nakita didto sa nagadabadaba nga kahoy-kahoy. 36Si Moises amo ang nagdala sang mga Israelinhon paguwa sa Egipto. Naghimo siya sang mga milagro kag makatilingala nga mga butang sa Egipto, sa Mapula nga Dagat, kag sa kamingawan nga ila gin-agyan sa sulod sang 40 ka tuig. 37Amo man ini ang Moises nga nagsiling sa mga Israelinhon, ‘Magapadala sa inyo ang Dios sang isa ka propeta nga pareho sa akon, nga kadugo ninyo.’7:37 Deu. 18:15. 38Sang didto na ang aton mga katigulangan sa kamingawan, si Moises man ang nagpatunga sa mga tawo kag sa anghel nga nagpakighambal sa iya sa Bukid sang Sinai; kag didto siya nagbaton sang pulong sang Dios nga nagahatag sang kabuhi agod ihatag man sa aton.
39“Pero sa wala pa makabalik si Moises halin sa bukid, ang aton mga katigulangan wala nagtuman sa ginpahimo ni Moises sa ila. Ginsikway nila si Moises bilang ila pangulo, kay gusto nila nga magbalik sa Egipto. 40Naghambal sila kay Aaron, ‘Himui kami sang mga dios nga magapanguna sa amon, tungod nga wala kita kahibalo kon ano na ang natabo sining tawo nga si Moises nga nagpaguwa sa aton sa Egipto.’7:40 Exo. 32:1. 41Dayon naghimo sila sang dios-dios sa dagway sang torite nga baka. Naghalad sila sa sini nga dios-dios, kag nagpiesta sila sa kadungganan sang ila ginhimo. 42Sa sadtong ginhimo nila, gintalikdan sila sang Dios. Ginpabay-an na lang niya sila nga magsimba sa mga bituon sa langit. Amo gid ini ang ginsulat sang mga propeta:
‘Katawhan sang Israel, sang didto sa kamingawan ang inyo mga katigulangan sa sulod sang 40 ka tuig, ako bala ang ila ginhalaran sang ila mga halad? Indi!
43Kag karon ginadala-dala pa ninyo ang tolda sang inyo dios-dios nga si Molec,
kag ang bituon nga larawan sang inyo dios-dios nga si Refan.
Ginhimo ninyo ini nga mga imahen agod simbahon.
Gani ipabihag ko kamo sa unhan pa sang Babilonia.’ ”7:43 Amo. 5:25-27.
44Nagsiling pa gid si Esteban, “Sang didto pa ang aton mga katigulangan sa kamingawan, ara sa ila ang Tolda nga Simbahan nga sa diin nabutang ang Kasuguan. Ginhimo ang ini nga tolda suno sa sugo sang Dios kay Moises, suno sa plano nga ginpakita sa iya. 45Sang ulihi, sang napatay na ang aton mga katigulangan, ang ila mga anak naman amo ang nagdala sang tolda. Ang ila pangulo amo si Josue. Naangkon nila ang mga duta nga ginpromisa sang Dios sa tapos nga matabog sang Dios ang mga nagaestar sa sadto nga mga lugar. Kag nagpabilin didto ang tolda nga gindala sang mga Israelinhon hasta sa tiyempo nga si David nangin hari. 46Ginpangayo ni David sa Dios nga tugutan siya nga magpatindog sang balay para sa Dios agod makasimba didto ang mga kaliwat ni Jacob. Pero bisan nalipay gid ang Dios kay David, wala niya siya pagtuguti. 47Si Solomon amo ang naghimo sang templo sang Dios.
48“Ugaling ang Labing Mataas nga Dios wala nagaestar sa mga balay nga ginhimo sang tawo. Subong sang ginsiling sang Dios paagi sa isa ka propeta,
49‘Ako, ang Ginoo, nagasiling:
Ang langit amo ang akon trono, kag ang duta amo ang tulungtungan sang akon mga tiil.
Gani ano nga klase sang balay ang patindugon ninyo para sa akon?
Diin bala ang lugar nga inyo papahuwayan sa akon?
50Indi bala ako ang naghimo sang tanan nga butang?’ ”7:50 Isa. 66:1-2.
51Nagsiling dayon si Esteban sa mga tawo didto sa Korte, “Matig-a gid ang inyo mga ulo! Nagapabungol lang kamo sa mga mensahi sang Dios, kay indi ninyo gusto nga magtuman sang iya mga ginasiling sa inyo. Permi lang ninyo ginakontra ang Espiritu Santo. Pareho gid kamo sang inyo mga katigulangan. 52Wala gid sing propeta sa ila tiyempo nga wala nila ginhingabot. Ang mga nagsugid parte sa pag-abot sang Matarong nga Alagad7:52 Matarong nga Alagad: buot silingon, si Jesus. ginpatay nila. Kag pag-abot diri ni Jesus, kamo amo ang nagtraidor kag nagpatay sa iya. 53Nagbaton kamo sang Kasuguan nga ginhatag sang Dios paagi sa mga anghel, pero wala ninyo pagtumana.”
Ang Pagbato kay Esteban
54Pagkabati sadto sang mga miyembro sang Korte, naakig gid sila kay Esteban. Nagbagrot gid ang ila mga ngipon sa puwerte nga kaakig. 55Pero si Esteban nga ginagamhan sang Espiritu Santo nagtangla sa langit, kag nakita niya ang gahom sang Dios nga nagasilak kag si Jesus nga nagatindog sa tuo sang Dios. 56Pagkakita niya sadto nagsiling siya, “Tan-awa ninyo! Nakita ko nga abri ang langit kag si Jesus nga Anak sang Tawo nagatindog sa tuo sang Dios!” 57Nagsinggit ang mga miyembro sang Korte kag gintakpan nila ang ila mga dulunggan agod indi nila mabatian ang ginahambal ni Esteban. Kag nagdinaguso sila pakadto sa iya. 58Gindala nila si Esteban paguwa sa siyudad kag ginbato. Gin-uba sang mga nagsaksi kontra kay Esteban ang ila mga kunop7:58 Gin-uba… kunop: siguro agod matawhay ang ila pagbato kay Esteban. kag ginbilin sa isa ka pamatan-on nga ang iya ngalan si Saulo. 59Sang ginabato nila si Esteban, nagapangamuyo siya. Siling niya, “Ginoong Jesus, batuna ang akon espiritu.” 60Dayon nagluhod siya kag nagsinggit sing mabaskog, “Ginoo, indi sila pagsukta sang sini nga sala nga ila ginahimo.” Pagkahambal niya sini, napatay siya dayon.
