Endagaano Eragaanibwa buggya
1Awo kabaka n’ayita abakadde bonna aba Yuda n’ab’omu Yerusaalemi. 223:2 Ma 31:11; 2Bk 22:8N’ayambuka mu yeekaalu ya Mukama ne bakabona, ne bannabbi, n’abantu bonna okuva ku wa wansi okutuukira ddala ku wa waggulu mu bitiibwa byabwe. N’asoma ebigambo eby’omu Kitabo eky’Endagaano ekyali kizuuliddwa mu yeekaalu ya Mukama, nga bonna bawulira. 323:3 a 2Bk 11:14, 17 b Ma 13:4Awo kabaka n’ayimirira okuliraana empagi n’azza obuggya endagaano ne Mukama, okutambuliranga mu kkubo lya Mukama, n’okukwatanga amateeka ge, n’okutambuliranga mu mpya ze, n’okugonderanga ebiragiro bye, n’omutima gwe gwonna, n’emmeeme ye yonna, ng’akakasa ebyawandiikibwa ebyali mu kitabo ekyo. Awo abantu bonna ne beewaayo okuzza endagaano obuggya.
423:4 a 2Bk 25:18 b 2Bk 21:7Awo kabaka n’alagira Kirukiya kabona asinga obukulu ne bakabona abaamuddiriranga, wamu n’abaggazi okuggya mu yeekaalu ya Mukama ebintu byonna ebya Baali n’ebya Asera, n’eby’eggye lyonna ery’omu ggulu, n’abyokera ebweru wa Yerusaalemi mu ttale eriri mu kiwonvu kya Kiduloni, evvu n’alitwala e Beseri23:4 Beseri kye kifo awasinzibwanga Mukama Katonda mu biro eby’edda (Lub 28:19). Ekifo ekyo bakabaka ba Isirayiri baasinzizangayo balubaale (1Bk 12:25-29). 523:5 2Bk 21:3; Yer 8:2N’agoba bakabona abaasinzanga ebifaananyi abaali balondeddwa bassekabaka ba Yuda okwoterezanga obubaane mu bifo ebigulumivu mu bibuga ebya Yuda n’okwetooloola Yerusaalemi, n’abo abayoterezanga obubaane eri Baali n’enjuba n’omwezi, n’eri emunyeenye n’eri eggye lyonna ery’omu ggulu. 623:6 Yer 26:23N’aggya empagi ya Asera23:6 Empagi ya Asera yali ezikirizibbwa Keezeekiya, kyokka Manase n’agizzaawo mu yeekaalu ya Mukama, n’agitwala ebweru wa Yerusaalemi mu kiwonvu ekya Kiduloni, n’agyokera eyo. N’agisekulasekula n’asaasaanya evvu lyayo ku malaalo ag’abantu abaabulijjo. 723:7 1Bk 14:24; 15:12; Ez 16:16Ate era yamenyaamenya n’ennyumba ez’abaalyanga ebisiyaga ezaali mu yeekaalu ya Mukama, era eyo abakazi gye baalukiriranga Asera ebitimbibwa.
823:8 1Bk 15:22Awo Yosiya n’aleeta bakabona bonna okuva mu bibuga bya Yuda, n’ayonoona ebifo ebigulumivu okuva e Geba okutuuka e Beeruseba, bakabona gye baayoterezanga obubaane, era n’amenyaamenya amasabo agaali okumpi ne wankaaki ow’oku Mulyango gwa Yoswa, omukulembeze ow’ekibuga, agaali ku luuyi olwa kkono olwa wankaaki ow’ekibuga. 923:9 Ez 44:10-14Newaakubadde nga bakabona bali ab’oku bifo ebigulumivu tebaweerezanga ku kyoto kya Mukama mu Yerusaalemi, balyanga emigaati egitali mizimbulukuse wamu ne bakabona bannaabwe.
1023:10 a Is 30:33; Yer 7:31, 32; 19:6 b Yos 15:8 c Lv 18:21; Ma 18:10Yavvoola era n’amenyaamenya ekyoto kya Tofesi ekyali mu Kiwonvu ky’abaana ba Kinomu, obutaganya muntu yenna kuwaayo mwana we owoobulenzi newaakubadde owoobuwala ng’ekiweebwayo eri Moleki. 1123:11 Ma 4:19Era yaggyawo n’embalaasi ezaali mu mulyango gwa yeekaalu, bassekabaka ba Yuda ze baali bawonze eri enjuba, era n’ayokya amagaali ze gaasikanga. Zaabeeranga mu luggya okuliraana n’ekisenge ekyali eky’omukungu Nasanumereki. 1223:12 a Yer 19:13; Zef 1:5 b 2Bk 21:5Yamenyaamenya n’ebyoto bassekabaka ba Yuda bye baali bazimbye ku kasolya okumpi n’ekisenge ekya waggulu ekya Akazi, era n’ebyoto Manase bye yali azimbye mu mpya zombi eza yeekaalu ya Mukama. Byonna yabiggyayo, n’abimenyaamenya, enfuufu yaabyo n’agiyiwa mu kiwonvu ekya Kiduloni. 1323:13 1Bk 11:7Era kabaka n’ayonoona n’ebifo ebigulumivu ebyali ebuvanjuba w’e Yerusaalemi ku luuyi olwa bukiikaddyo ku lusozi olw’okuzikirira, ebyo Sulemaani kabaka wa Isirayiri bye yazimbira bakatonda ab’omuzizo: Asutoleesi katonda omukazi ow’Abasidoni, ne Kemosi ow’Abamowaabu, ne Mirukomu ow’Abamoni. 1423:14 Kuv 23:24; Ma 7:5, 25N’amenyaamenya empagi, n’atemaatema empagi za Asera era ebifo ebyo n’abijjuza amagumba g’abantu.
Amasabo n’Ebyoto Bimenyebwamenyebwa
1523:15 a 1Bk 13:1-3 b 1Bk 12:33Era n’ekyoto ekyali e Beseri, n’ekifo ekigulumivu ekyaleetera Isirayiri okwonoona, Yerobowaamu mutabani wa Nebati bye yali azimbye, byonna Yosiya n’abimenyaamenya. N’ayokya era n’asekulasekula ekifo ekigulumivu okutuusa lwe kyafuuka enfuufu era n’ayokya n’empagi eya Asera. 1623:16 1Bk 13:2Awo Yosiya bwe yatunulatunula, n’alaba amalaalo agaali ku lusozi, n’agenda n’aggyamu amagumba g’abafu n’agokera ku kyoto n’akyonoona, ng’ekigambo kya Mukama bwe kyali omusajja wa Katonda kye yalangirira.
17Awo kabaka n’abuuza nti, “Kijjukizo ki ekyo kye ndaba?” Abasajja ab’ekibuga ne bamuddamu nti, “Ago ge malaalo ag’omusajja wa Katonda eyava mu Yuda n’alangirira ebigambo ebikwata ku kyoto eky’e Beseri, by’okikoze.” 1823:18 1Bk 13:31N’abagamba nti, “Mugaleke, era temuganya muntu yenna kukwata ku magumba ge.” Awo ne batakwata ku magumba ge, wadde aga nnabbi ow’e Samaliya. 19N’amasabo gonna agaali mu bifo ebigulumivu bassekabaka ba Yuda bye baali bazimbye mu bibuga bya Samaliya ne baleetera obusungu bwa Mukama okubuubuuka, Yosiya n’agavvoola era n’agaggyawo nga bwe yakola e Beseri. 2023:20 a Kuv 22:20; 2Bk 10:25; 11:18 b 1Bk 13:2Yosiya n’atta bakabona bonna abaaweerezanga mu bifo ebigulumivu ku byoto byayo, era amagumba gaabwe n’agokera okwo, n’oluvannyuma n’addayo e Yerusaalemi.
Okukuuma Embaga ey’Okuyitako
2123:21 Kuv 12:11; Kbl 9:2; Ma 16:1-8Awo kabaka n’alagira abantu bonna ng’agamba nti, “Mukwate Okuyitako kwa Mukama Katonda wammwe ng’ekyawandiikibwa bwe kiri mu Kitabo eky’endagaano.” 22Okuviira ddala ku mirembe gy’abalamuzi, ne ku mirembe gya bassekabaka ba Isirayiri n’aba Yuda, tewaaliwo kukwata Mbaga ey’Okuyitako. 23Naye mu mwaka ogw’ekkumi n’omunaana ogw’obufuzi bwa kabaka Yosiya, Embaga eyo n’ebaawo mu Yerusaalemi. 2423:24 a Lv 19:31; Ma 18:11; 2Bk 21:6 b Lub 31:19Ate era n’abafumu, n’aboogeza emizimu, n’ebifaananyi, n’eby’emizizo byonna ebyali mu Yuda ne mu Yerusaalemi, Yosiya, n’abiwera. Ekyo yakikola okutuukiriza ebigambo eby’etteeka eryali mu kitabo Kirukiya kabona kye yazuula mu Yeekaalu ya Mukama. 2523:25 2Bk 18:5Era tewali kabaka eyasooka Yosiya wadde eyamuddirira eyamufaanana era eyakyukira Mukama n’omutima gwe gwonna, n’emmeeme ye yonna era n’amaanyi ge gonna, ng’agoberera Amateeka ga Musa.
2623:26 2Bk 21:12; Yer 15:4Kyokka Mukama n’atakendeeza ku busungu bwe obungi obwabuubuukira ku Yuda, olw’ebikolwa byonna ebya Manase ebyaleetera Mukama okusunguwala. 2723:27 a 2Bk 21:13 b 2Bk 18:11Awo Mukama n’ayogera nti, “Ndiggyawo Yuda mu maaso gange nga bwe nnaggyawo Isirayiri, era n’ekibuga Yerusaalemi kye nneeroboza, wamu ne yeekaalu eno gye nayogerako nti, ‘Erinnya lyange linaabanga omwo,’ siribisaako nate mwoyo.” 28Ebyafaayo ebirala byonna eby’omu mirembe gya Yosiya, ne bye yakola byonna, tebyawandiikibwa mu kitabo eky’ebyomumirembe gya bassekabaka ba Yuda?
2923:29 a Yer 46:2 b Zek 12:11Awo mu biro ebyo, Falaawo Neko nga ye kabaka wa Misiri n’ayambuka okutabaala kabaka w’e Bwasuli ku Mugga Fulaati; kabaka Yosiya n’agenda okumubeera, naye Falaawo Neko olwamulengera ng’ajja, n’amuttira e Megiddo. 3023:30 2Bk 9:28Abaddu ba Yosiya ne bateeka omulambo gwe mu gaali ne baguggya e Megiddo ne bagutwala e Yerusaalemi, ne bamuziika mu ntaana ye. Awo abantu ab’omu nsi ne batwala Yekoyakaazi mutabani wa Yosiya ne bamufukako amafuta ne bamufuula kabaka n’asikira kitaawe okuba kabaka.
Yekoyakaazi kabaka wa Yuda
3123:31 a 1By 3:15; Yer 22:11 b 2Bk 24:18Yekoyakaazi we yaliira obwakabaka yalina emyaka amakumi abiri mu esatu, era n’afugira mu Yerusaalemi okumala emyezi esatu. Nnyina erinnya lye yali Kamutali muwala wa Yeremiya ow’e Libuna. 32N’akola ebibi mu maaso ga Mukama nga bajjajjaabe bwe baakola. 3323:33 a 2Bk 25:6 b 1Bk 8:65Falaawo Neko n’amuggya ku bwakabaka n’amusibira mu masamba e Libula mu nsi y’e Kamasi obutaddayo kufuga mu Yerusaalemi, era n’asalira Yuda omusolo ogw’effeeza ttani ssatu ne bisatu byakuna ne zaabu kilo amakumi asatu mu nnya. 3423:34 a 1By 3:15; 2By 36:5-8 b Yer 22:12; Ez 19:3-4Awo Falaawo Neko n’afuula Eriyakimu mutabani wa Yosiya kabaka, n’akyusa n’erinnya lye, n’amutuuma Yekoyakimu. N’aggyayo Yekoyakaazi, n’amutwala e Misiri, era eyo gye yafiira. 3523:35 nny 33Awo Yekoyakimu n’awangayo effeeza ne zaabu nga Falaawo Neko bwe yalagira. Era okusobola okutuukirizanga ekyo, Yekoyakimu yawoozanga abantu, n’abaggyangako effeeza ne zaabu nga buli muntu bwe yagerekebwa.
Yekoyakimu, Kabaka wa Yuda
3623:36 Yer 26:1Yekoyakimu we yafuukira kabaka yali awezezza emyaka amakumi abiri mu etaano, era n’afugira mu Yerusaalemi okumala emyaka kkumi na gumu. Nnyina erinnya lye yali Zebida muwala wa Pedaya ow’e Luuma. 37Naye n’akola ebibi mu maaso ga Mukama, nga bajjajjaabe be bwe baakola.
約西亞的改革
1於是，王召集猶大和耶路撒冷的所有長老， 2與祭司、先知、猶大人、耶路撒冷的居民等全體民眾，不論貴賤，一同上到耶和華的殿。王把在殿中發現的約書唸給他們聽。 3王站在柱旁，在耶和華面前立約，要全心全意地跟隨耶和華，遵從祂的一切誡命、法度和律例，履行約書上的規定。民眾都答應守約。
4王吩咐大祭司希勒迦及其副手和殿門守衛清除耶和華殿裡用來祭拜巴力、亞舍拉及天上萬象的一切器具，將其搬到耶路撒冷城外汲淪溪旁的田野燒掉，又把灰燼帶到伯特利。 5從前，猶大各王任命祭司在猶大各城和耶路撒冷周圍的邱壇燒香。現在，約西亞除掉那些祭司，又除掉向巴力、日、月、星辰及天上萬象燒香的祭司。 6他將亞舍拉神像從耶和華的殿裡搬到耶路撒冷城外汲淪溪旁燒掉，磨成灰撒在平民的墳墓上。 7他又拆毀耶和華的殿內男廟妓的房屋，就是婦女為亞舍拉編織帳幔的地方。 8他召集猶大各城中的祭司，污瀆從迦巴到別示巴的各邱壇，那些祭司曾在那裡燒香。他拆毀耶路撒冷城門左邊、約書亞總督門前的邱壇。 9但在邱壇燒香的祭司不能在耶路撒冷耶和華的祭壇那裡事奉，只可以和其他祭司一起吃無酵餅。 10他污瀆欣嫩子谷中的陀斐特，使人們不能焚燒自己的兒女獻給摩洛。 11他從耶和華的殿門口除掉猶大各王獻給太陽神的馬匹，這些馬匹在太監拿單·米勒房子旁邊的院子裡。他燒掉了那些獻給太陽神的戰車。 12他推倒猶大各王在亞哈斯樓頂上建造的祭壇，摧毀瑪拿西在耶和華殿的兩個院子裡所築的祭壇，把它們打碎，把灰丟進汲淪溪。 13他污瀆耶路撒冷東面、敗壞山南面的邱壇。這些邱壇都是以色列王所羅門為西頓人可憎的神明亞斯她錄、摩押人可憎的神明基抹和亞捫人可憎的神明米勒公建造的。 14他砸碎神柱，砍倒亞舍拉神像，用死人骨頭填滿那些地方。
15他拆掉伯特利高崗上的祭壇，即尼八的兒子耶羅波安誘使以色列人犯罪時建造的祭壇，把祭壇燒毀，搗碎成灰，又焚燒亞舍拉神像。 16約西亞轉身看見山上的墳墓，就派人取出墓中的屍骨，放在那祭壇上焚燒，污瀆了那祭壇，應驗了耶和華藉祂的僕人所說的預言。 17約西亞問：「我看到的那墓碑是誰的？」那城裡的人告訴他：「是上帝僕人的，他曾從猶大來預言你對伯特利祭壇所做的這些事。」 18他說：「不要動他，不要動他的屍骨。」於是，他們沒有動那位先知和撒瑪利亞來的先知的屍骨。 19他拆毀以色列各王從前建在撒瑪利亞各城高崗上、惹耶和華發怒的邱壇，就像他在伯特利所做的一樣。 20他在祭壇上殺死那些邱壇的祭司，又在壇上焚燒死人骨頭。之後，他返回耶路撒冷。
約西亞守逾越節
21約西亞王吩咐民眾：「你們應當依照約書的記載慶祝逾越節，以尊崇你們的上帝耶和華。」 22-23約西亞執政第十八年，他們在耶路撒冷慶祝逾越節，以尊崇耶和華。自士師治理以色列起，至以色列和猶大列王統治期間，都沒有這樣慶祝過逾越節。
24為了遵守祭司希勒迦在耶和華殿裡找到的律法書上的話，約西亞徹底清除了耶路撒冷和猶大境內的靈媒、巫師、家庭神像及其他一切可憎之物。 25約西亞全心、全意、全力歸向耶和華，遵行摩西的一切律法，在猶大列王中空前絕後。
26然而，瑪拿西所行的一切惹怒耶和華，耶和華對猶大仍盛怒未息。 27耶和華說：「我要像驅逐以色列人一樣將猶大人從我面前趕走。我要撇棄我所揀選的耶路撒冷和我名常在的殿。」
28約西亞其他的事及作為都記在猶大的列王史上。 29約西亞執政期間，埃及王尼哥前往幼發拉底河援助亞述王，約西亞出兵迎戰尼哥，在米吉多被殺。 30他的臣僕用車把他的屍體從米吉多運回耶路撒冷，安葬在他的墓穴裡。民眾膏立他兒子約哈斯做王。
約哈斯做猶大王
31約哈斯二十三歲登基，在耶路撒冷執政三個月。他母親叫哈慕她，是立拿人耶利米的女兒。 32約哈斯像他祖先一樣做耶和華視為惡的事。 33埃及王尼哥把約哈斯囚禁在哈馬的利比拉，不准他在耶路撒冷做王，又罰猶大國三點四噸銀子和三十四公斤金子。
約雅敬做猶大王
34埃及王尼哥立約西亞的另一個兒子以利亞敬為王，給他改名為約雅敬。約哈斯被尼哥帶到埃及，並死在那裡。 35為了繳納法老索要的金銀，約雅敬向全國徵稅，按照民眾家產的多少徵收金銀。 36約雅敬二十五歲登基，在耶路撒冷執政十一年。他母親叫西布妲，是魯瑪人毗大雅的女兒。 37他像他祖先一樣做耶和華視為惡的事。
