Lucas 23 – HLGN & YCB

Ang Pulong Sang Dios

Lucas 23:1-56

Gindala si Jesus kay Pilato

(Mat. 27:1-2; 11:14; Mar. 15:1-5; Juan 18:28-38)

1Pagkatapos sadto, nagtindog sila tanan kag gindala nila si Jesus kay Pilato.23:1 Pilato: Ang Romanhon nga gobernador sang Judea, Samaria, kag Idumea. 2Dayon gin-akusar nila si Jesus kay Pilato. Siling nila, “Ini nga tawo nadakpan namon nga nagapatalang sang amon kasimanwa nga mga Judio, kay ginasilingan niya sila nga indi magbayad sing buhis sa Emperador, kag nagasiling pa gid siya nga siya amo ang Cristo. Ang buot niya silingon nga siya isa ka hari.” 3Gani ginpamangkot siya ni Pilato, “Ikaw bala ang hari sang mga Judio?” Nagsabat si Jesus sa iya, “Ginasiling mo.” 4Dayon nagsiling si Pilato sa manugdumala nga mga pari kag sa mga tawo, “Wala ako sang nakita nga sala sa sini nga tawo agod silutan siya.” 5Pero nagpamilit gid sila nga nagasiling, “Nagadala siya sang gamo sa mga tawo sa bug-os nga Judea paagi sa iya mga pagpanudlo, halin sa Galilea hasta diri sa Jerusalem.”

Gindala si Jesus kay Herodes

6Pagkabati sadto ni Pilato, nagpamangkot siya kon taga-Galilea bala si Jesus. 7Sang pagkahibalo niya nga si Jesus halin sa lugar nga sakop sang ginadumalahan ni Herodes, ginpadala niya si Jesus sa iya, kay sang sadto nga tion ato man si Herodes sa Jerusalem.

8Pagkakita ni Herodes kay Jesus nalipay gid siya, kay dugay na ang iya handom nga makita si Jesus tungod kay madamo na ang iya nabatian parte sa iya, kag gusto man niya nga maghimo siya sang milagro agod makita niya. 9Madamo ang mga pamangkot ni Herodes kay Jesus, pero wala gid siya magsabat. 10Ang manugdumala nga mga pari kag ang mga manunudlo sang Kasuguan nagatindog didto kag kon anu-ano pa ang ila mga akusasyon kay Jesus. 11Gintamay kag ginyaguta siya ni Herodes kag sang iya mga guwardya. Kag dugang pa gid nga pagyaguta, ginpasuksukan nila siya sang matahom gid nga bayo, nga daw isa ka dungganon nga tawo, kag ginpabalik didto kay Pilato. 12Sa sadto nga adlaw nag-amigohay si Pilato kag si Herodes, kay sadto anay nagakontrahanay sila.

Ginsentensyahan si Jesus nga Patyon

(Mat. 27:15-26; Mar. 15:6-15; Juan 18:39–19:16)

13Ginpatawag ni Pilato ang manugdumala nga mga pari, ang mga manugdumala sang banwa, kag ang mga tawo. 14Dayon nagsiling siya sa ila, “Gindala ninyo diri sa akon ining tawo nga ginasiling ninyo nga nagapatalang sa mga tawo. Pero sa akon pag-usisa sa iya sa atubangan mismo ninyo, wala gid ako sing may nakita nga sala sa iya nga pareho sang inyo ginasugid. 15Bisan si Herodes gani wala man sing may nakita nga sala sa sining tawo. Amo gani nga ginpabalik niya siya diri. Wala gid sing may nahimo ini nga tawo nga takos sang kamatayon. 16Gani ipahanot ko lang siya kag buy-an.” [17Sa tagsa ka Piesta sang Paglabay sang Anghel kinahanglan ni Pilato nga maghilway sang isa ka priso.] 18Pero nagsinggit ang mga tawo, “Patya ang tawo nga ina kag buy-i sa amon si Barabas!” 19(Napriso si Barabas tungod nga kaupod siya nga nagrebelde sa Jerusalem kag nakapatay pa siya.) 20Gusto kuntani ni Pilato nga buy-an si Jesus, gani ginhambalan pa gid niya ang mga tawo. 21Pero sige ang singgit sang mga tawo, “Ilansang siya sa krus! Ilansang siya sa krus!” 22Naghambal pa gid sa ila si Pilato sa ikatlo, “Ngaa, ano gid bala nga sala ang nahimo niya? Wala ako sing may nakita nga sala sa iya nga takos sang kamatayon. Ipahanot ko siya kag buy-an dayon.” 23Pero sige pa gid ang ila sininggit nga ilansang siya sa krus. Kag sang ulihi ginpamatian gid man sila. 24Ginpasundan ni Pilato ang gusto sang mga tawo nga ilansang si Jesus sa krus. 25Ginbuy-an niya ang tawo nga napriso tungod sang iya pagrebelde sa gobyerno kag pagpamatay, kay amo ato ang ginpangayo sang mga tawo. Pero si Jesus iya, gintugyan niya sa ila agod mahimo nila ang ila gusto sa iya.

Ginlansang si Jesus sa Krus

(Mat. 27:32-44; Mar. 15:21-32; Juan 19:17-27)

26Sang ginadala nila si Jesus sa lugar nga pagalansangan sa iya, may nasugata sila nga tawo nga si Simon nga taga-Cyrene. Nagapasulod siya sa siyudad halin sa uma. Ginhawiran nila siya, kag ginpapas-an nila sang krus, kag ginpasunod kay Jesus.

27Madamo nga mga tawo ang nagsunod kay Jesus. May mga babayi didto nga nagahilibion kag nagapanalambiton tungod nga naluoy gid sila kay Jesus. 28Pero ginbalikid sila ni Jesus kag ginsilingan, “Kamo nga mga babayi nga taga-Jerusalem, indi kamo maghibi tungod sa akon. Hibii ninyo ang inyo kaugalingon kag ang inyo mga anak. 29Tungod nga magaabot ang mga inadlaw nga magasiling ang mga tawo, ‘Bulahan ang mga babayi nga baw-as kag wala sing may ginapatiti.’ 30Sa sina nga tion magasiling ang mga tawo sa mga bukid, ‘Tiphagi kami kag tabuni!’23:30 Hos. 10:8. 31Kay kon ginahimo nila ini sa akon nga wala gani sing sala, ti ano pa gid ayhan kalain ang ila himuon sa tawo nga may sala?”23:31 Sa literal, Kay kon ginhimo nila ini sa buhi pa nga kahoy, ano pa gid ayhan sa laya na nga kahoy?

32Luwas kay Jesus may duha pa ka tawo nga mga kriminal nga ila gindala agod pagapatyon. 33Pag-abot nila sa lugar nga ginatawag “Bagol,” ginlansang nila si Jesus sa krus upod ang duha ka kriminal. Ang isa ginbutang nila sa tuo ni Jesus kag ang isa sa wala. 34[Nagsiling si Jesus, “Amay, patawara sila kay wala sila kahibalo sang ila ginahimo.”] Kag naggabot-gabot ang mga soldado agod partidahon ang mga bayo ni Jesus. 35Nagatilindog didto ang mga tawo nga nagatulok. Ginyaguta siya sang mga manugdumala sang banwa. Siling nila, “Ginluwas niya ang iban, luwason man niya ang iya kaugalingon kon siya amo ang Cristo nga pinili sang Dios.” 36Nagyaguta man sa iya ang mga soldado samtang nagapalapit sila agod paimnon siya sang maaslom nga bino. 37Siling nila, “Kon ikaw ang Hari sang mga Judio, luwasa ang imo kaugalingon!” 38Kag may ginbutang sila nga karatula didto sa iya uluhan nga nagasiling, “Amo ini ang Hari sang mga Judio.”

39Ang isa sa mga kriminal nga nalansang sa krus nagpasipala man kay Jesus. Siling niya, “Indi bala nga ikaw ang Cristo? Luwasa ang imo kaugalingon kag kami man!” 40Pero ginsaway siya sang isa ka kriminal. Siling niya, “Wala ka bala nahadlok sa Dios? Pareho man lang kita nga ginasilutan. 41Kita nga duha dapat gid nga silutan tungod sang aton mga sala. Pero ini nga tawo wala gid sing sala.” 42Dayon nagsiling siya kay Jesus, “Jesus, dumduma man ako kon maghari ka na!” 43Nagsiling si Jesus sa iya, “Matuod ining ginasiling ko sa imo nga subong nga adlaw mangin kaupod ko ikaw sa Paraiso.”

Ang Pagkapatay ni Jesus

(Mat. 27:45-56; Mar. 15:33-41; Juan 19:28-30)

44-45Sang mga alas dose na sang udto, wala na nagsilak ang adlaw kag nagdulom ang bug-os nga kalibutan sa sulod sang tatlo ka oras. Napihak ang kurtina sang templo halin sa ibabaw paidalom. 46Nagsinggit sing mabaskog si Jesus, “Amay, ginatugyan ko sa imo ang akon espiritu!”23:46 Salmo 31:5. Sang makahambal siya sadto nabugto ang iya ginhawa. 47Pagkakita sang kapitan sang natabo, nagdayaw siya sa Dios. Siling niya, “Matuod gid nga wala sing sala ini nga tawo!” 48Ang mga tawo nga nagtilipon sa pagtan-aw sang nagakalatabo nagpalauli nga nagapamukpok sang ila dughan tungod sang dako nga kasubo. 49Ang mga nakakilala kay Jesus kag ang mga babayi nga nag-upod sa iya halin pa sa Galilea nagtindog sa malayo kag nakita man nila ang nagkalatabo.

Ang Paglubong kay Jesus

(Mat. 27:57-61; Mar. 15:42-47; Juan 19:38-42)

50-51May isa ka tawo nga ang iya ngalan si Jose nga taga-Arimatea nga sakop sang Judea. Miyembro siya sang Korte sang mga Judio, pero wala siya nagsugot sa ila plano sa pagpatay kay Jesus. Maayo kag matarong siya nga tawo, kag nagapaabot siya sa paghari sang Dios. 52Nagkadto siya kay Pilato kag ginpangayo niya ang bangkay ni Jesus. 53Dayon ginkuha niya ang bangkay ni Jesus sa krus kag ginsamburan sang tela nga linen. Ginbutang niya ang bangkay sa lulubngan nga gin-guhab sa banglid nga wala pa gid malubngi. 54Biyernes sadto kag adlaw sang pagpreparar para sa Adlaw nga Inugpahuway.

55Ang mga babayi nga nag-upod kay Jesus halin sa Galilea nagsunod man kay Jose kag nakita nila ang ginlubngan kag kon paano ang pagbutang sang bangkay ni Jesus. 56Dayon nagpauli sila kag nagpreparar sing mga pahamot nga inughaplas sa bangkay ni Jesus.

Pero sa Adlaw nga Inugpahuway, nagpahuway sila suno sa Kasuguan.

Bíbélì Mímọ́ Yorùbá Òde Òn

Luku 23:1-56

123.1: Mt 27.1-2; Mk 15.1; Jh 18.28.Gbogbo ìjọ ènìyàn sì dìde, wọ́n sì fà á lọ sí ọ̀dọ̀ Pilatu. 223.2: Lk 20.25.Wọ́n sì bẹ̀rẹ̀ sí fi ẹ̀sùn kàn án, wí pé, “Àwa rí ọkùnrin yìí ó ń yí orílẹ̀-èdè wa lọ́kàn padà, ó sì ń dá wọn lẹ́kun láti san owó òde fún Kesari, ó ń wí pé, òun tìkára òun ni Kristi ọba.”

323.3: Mt 27.11-12; Mk 15.2-3; Jh 18.29-38; Lk 22.70.Pilatu sì bi í léèrè, wí pé, “Ìwọ ha ni ọba àwọn Júù?”

Ó sì dá a lóhùn wí pé, “Ìwọ wí i.”

423.4: Lk 23.14,22,41; Mt 27.24; Jh 19.4,6; Ap 13.28.Pilatu sì wí fún àwọn olórí àlùfáà àti fún ìjọ ènìyàn pé, “Èmi kò rí ẹ̀ṣẹ̀ lọ́wọ́ Ọkùnrin yìí.”

5Wọ́n sì túbọ̀ tẹnumọ́ ọn pé, “Ó ń ru ènìyàn sókè, ó ń kọ́ni káàkiri gbogbo Judea, ó bẹ̀rẹ̀ láti Galili títí ó fi dé ìhín yìí!”

6Nígbà tí Pilatu gbọ́ orúkọ Galili, ó béèrè bí ọkùnrin náà bá jẹ́ ará Galili. 7Nígbà tí ó sì mọ̀ pé ará ilẹ̀ abẹ́ àṣẹ Herodu ni, ó rán an sí Herodu, ẹni tí òun tìkára rẹ̀ wà ní Jerusalẹmu ní àkókò náà.

823.8: Lk 9.9; Ap 4.27-28.Nígbà tí Herodu, sì rí Jesu, ó yọ̀ gidigidi; nítorí tí ó ti ń fẹ́ rí i pẹ́ ó sá à ti ń gbọ́ ìròyìn púpọ̀ nítorí rẹ̀; ó sì ń retí láti rí i kí iṣẹ́ ààmì díẹ̀ ti ọwọ́ rẹ̀ ṣe. 923.9: Mk 15.5.Ó sì béèrè ọ̀rọ̀ púpọ̀ lọ́wọ́ rẹ̀; ṣùgbọ́n kò da a lóhùn rárá. 10Àti àwọn olórí àlùfáà àti àwọn akọ̀wé dúró, wọ́n sì ń fi ẹ̀sùn kàn án gidigidi. 1123.11: Mk 15.17-19; Jh 19.2-3.Àti Herodu pẹ̀lú àwọn ọmọ-ogun rẹ̀, wọ́n kẹ́gàn rẹ̀, wọ́n sì ń fi í ṣẹ̀sín, wọ́n wọ̀ ọ́ ní aṣọ dáradára, ó sì rán an padà tọ Pilatu lọ. 12Pilatu àti Herodu di ọ̀rẹ́ ara wọn ní ọjọ́ náà: nítorí látijọ́ ọ̀tá ara wọn ni wọ́n ti jẹ́ rí.

13Pilatu sì pe àwọn olórí àlùfáà àti àwọn olórí àti àwọn ènìyàn jọ. 1423.14: Lk 23.4,22,41.Ó sọ fún wọn pé, “Ẹyin mú ọkùnrin yìí tọ̀ mí wá, bí ẹni tí ó ń yí àwọn ènìyàn ní ọkàn padà: sì kíyèsi i, èmí wádìí ẹjọ́ rẹ̀ níwájú yín èmi kò sì rí ẹ̀bi ẹ̀ṣẹ̀ kan lọ́wọ́ ọkùnrin yìí, ní gbogbo nǹkan wọ̀nyí tí ẹ̀yin fi ẹ̀sùn rẹ̀ sùn. 15Àti Herodu pẹ̀lú; ó sá rán an padà tọ̀ wá wá; sì kíyèsi i, ohun kan tí ó yẹ sí ikú ni a kò ṣe láti ọwọ́ rẹ̀. 1623.16: Lk 23.22; Jh 19.12-14.Ǹjẹ́ èmi ó nà án, èmi ó sì fi í sílẹ̀ lọ.” 17(Ṣùgbọ́n kò lè ṣe àìdá ọ̀kan sílẹ̀ fún wọn nígba àjọ ìrékọjá.)

1823.18-23: Mt 27.20-23; Mk 15.11-14; Ap 3.13-14; Jh 18.38-40; 19.14-15.Wọ́n sì kígbe sókè nígbà kan náà, pé, “Mú ọkùnrin yìí kúrò, kí o sì dá Baraba sílẹ̀ fún wa!” 19Ẹni tí a sọ sínú túbú nítorí ọ̀tẹ̀ kan tí a ṣe ní ìlú, àti nítorí ìpànìyàn.

20Pilatu sì tún bá wọn sọ̀rọ̀, nítorí ó fẹ́ dá Jesu sílẹ̀. 21Ṣùgbọ́n wọ́n kígbe, wí pé, “Kàn án mọ́ àgbélébùú, kàn án mọ àgbélébùú!”

22Ó sì wí fún wọn lẹ́ẹ̀mẹ́ta pé, “Èéṣe, búburú kín ni ọkùnrin yìí ṣe? Èmi kò rí ọ̀ràn ikú lára rẹ̀: nítorí náà èmi ó nà án, èmi ó sì fi í sílẹ̀.”

2323.23-25: Mt 27.26; Mk 15.15.Wọ́n túbọ̀ tẹramọ́ igbe ńlá, wọ́n ń fẹ́ kí a kàn án mọ́ àgbélébùú, ohùn tiwọn àti ti àwọn olórí àlùfáà borí tirẹ̀. 24Pilatu sí fi àṣẹ sí i pé, kí ó rí bí wọ́n ti ń fẹ́. 25Ó sì dá ẹni tí wọ́n fẹ́ sílẹ̀ fún wọn, ẹni tí a tìtorí ọ̀tẹ̀ àti ìpànìyàn sọ sínú túbú; ṣùgbọ́n ó fi Jesu lé wọn lọ́wọ́.

Wọ́n kan Jesu mọ́ àgbélébùú

2623.26: Mt 27.32; Mk 15.21; Jh 19.17.Bí wọ́n sì ti ń fà á lọ, wọ́n mú ọkùnrin kan, Simoni ara Kirene, tí ó ń ti ìgbèríko bọ̀, òun ni wọ́n sì gbé àgbélébùú náà lé, kí ó máa rù ú lọ tẹ̀lé Jesu. 27Ìjọ ènìyàn púpọ̀ ni ó ń tọ̀ ọ́ lẹ́yìn, àti àwọn obìnrin, tí ń pohùnréré ẹkún 2823.28-31: Lk 21.23-24; 19.41-44.Ṣùgbọ́n Jesu yíjú padà sí wọn, ó sì wí pé, “Ẹ̀yin ọmọbìnrin Jerusalẹmu, ẹ má sọkún fún mi, ṣùgbọ́n ẹ sọkún fún ara yín, àti fún àwọn ọmọ yín. 29Nítorí kíyèsi i, ọjọ́ ń bọ̀ ní èyí tí ẹ̀yin ó wí pé, ‘Ìbùkún ni fún àgàn, àti fún inú tí kò bímọ rí, àti fún ọmú tí kò fún ni mu rí!’ 30Nígbà náà ni

“ ‘wọn ó bẹ̀rẹ̀ sí wí fún àwọn òkè kéékèèkéé pé, “Yí lù wá!”

Sí àwọn òkè ńlá, “Bò wá mọ́lẹ̀!” ’

31Nítorí bí wọn bá ń ṣe nǹkan wọ̀nyí sára igi tútù, kín ni a ó ṣe sára igi gbígbẹ?”

32Àwọn méjì mìíràn bákan náà, àwọn arúfin, ni wọ́n sì fà lọ pẹ̀lú rẹ̀ láti pa. 3323.33-39: Mt 27.33-44; Mk 15.22-32; Jh 19.17-24.Nígbà tí wọ́n sì dé ibi tí a ń pè ní Agbárí, níbẹ̀ ni wọ́n gbé kàn án mọ́ àgbélébùú, àti àwọn arúfin náà, ọ̀kan ní ọwọ́ ọ̀tún, àti ọ̀kan ní ọwọ́ òsì. 3423.34: Ap 7.60; Sm 22.18.Jesu sì wí pé, “Baba, dáríjì wọ́n; nítorí tí wọn kò mọ ohun tí wọ́n ń ṣe.” Wọ́n di ìbò láti pín aṣọ rẹ̀ láàrín ara wọn.

3523.35: Lk 4.23.Àwọn ènìyàn sì dúró láti wòran. Àti àwọn ìjòyè pẹ̀lú wọn, wọ́n ń yọ ṣùtì sí i, wí pé, “Ó gba àwọn ẹlòmíràn là; kí ó gbara rẹ̀ là, bí ó bá ṣe Kristi, àyànfẹ́ Ọlọ́run.”

3623.36: Mk 15.23; Sm 69.21.Àti àwọn ọmọ-ogun pẹ̀lú ń fi í ṣe ẹlẹ́yà, wọ́n tọ̀ ọ́ wá, wọ́n ń fi ọtí kíkan fún un. 37Wọ́n sì ń wí pé, “Bí ìwọ bá ṣe ọba àwọn Júù, gba ara rẹ là.”

38Wọ́n sì kọ̀wé àkọlé sí ìgbèrí rẹ̀ ní èdè Giriki, àti ti Latin, àti tí Heberu pe:

èyí ni ọba àwọn júù.

39Àti ọ̀kan nínú àwọn arúfin tí a gbé kọ́ ń fi ṣe ẹlẹ́yà wí pé, “Bí ìwọ bá ṣe Kristi, gba ara rẹ àti àwa náà là.”

40Ṣùgbọ́n èyí èkejì dáhùn, ó ń bá a wí pé, “Ìwọ kò bẹ̀rù Ọlọ́run, tí ìwọ wà nínú ẹ̀bi kan náà? 4123.41: Lk 23.4,14,22.Ní tiwa, wọ́n jàre nítorí èrè ohun tí àwa ṣe ni à ń jẹ: ṣùgbọ́n ọkùnrin yìí kò ṣe ohun búburú kan.”

42Ó sì wí pé, “Jesu, rántí mi nígbà tí ìwọ bá dé ìjọba rẹ.”

4323.43: 2Kọ 12.3; If 2.7.Jesu sì wí fún un pé, “Lóòótọ́ ni mo wí fún ọ, Lónìí ni ìwọ ó wà pẹ̀lú mi ní Paradise!”

Ikú Jesu

4423.44-49: Mt 27.45-56; Mk 15.33-41; Jh 19.25-30.Ó sì tó ìwọ̀n wákàtí kẹfà ọjọ́, òkùnkùn sì ṣú bo gbogbo ilẹ̀ títí ó fi di wákàtí kẹsànán ọjọ́. 4523.45: Ek 26.31-35; Hb 9.8; 10.19.Òòrùn sì ṣú òòkùn, aṣọ ìkélé ti tẹmpili sì ya ní àárín méjì, 4623.46: Sm 31.5.Nígbà tí Jesu sì kígbe lóhùn rara, ó ní, “Baba, ní ọwọ́ rẹ ni mo fi ẹ̀mí mi lé!” Nígbà tí ó sì wí èyí tan, ó jọ̀wọ́ ẹ̀mí rẹ̀.

47Nígbà tí balógun ọ̀rún rí ohun tí ó ṣe, ó yin Ọlọ́run lógo, wí pé, “Dájúdájú olódodo ni ọkùnrin yìí!” 48Gbogbo ìjọ ènìyàn tí ó péjọ láti rí ìran yìí, nígbà tí wọ́n rí ohun tí ó ṣẹlẹ̀ wọ́n lu ara wọn ní oókan àyà, wọ́n sì padà sí ilé. 4923.49: Lk 8.1-3; 23.55-56; 24.10.Àti gbogbo àwọn ojúlùmọ̀ rẹ̀, àti àwọn obìnrin tí ń tọ̀ ọ́ lẹ́yìn láti Galili wá, wọ́n dúró lókèèrè, wọ́n ń wo nǹkan wọ̀nyí.

Ìsìnkú Jesu

5023.50-56: Mt 27.57-61; Mk 15.42-47; Jh 19.38-42; Ap 13.29.Sì kíyèsi i, ọkùnrin kan tí a ń pè ní Josẹfu, láti ìlú àwọn Júù kan tí ń jẹ́ Arimatea. Ó jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọmọ ìgbìmọ̀, ènìyàn rere, àti olóòtítọ́. 51Òun kò bá wọn fi ohùn sí ìmọ̀ àti ìṣe wọn; Ó wá láti Judea, ìlú àwọn ará Arimatea, òun pẹ̀lú ń retí ìjọba Ọlọ́run. 52Ọkùnrin yìí tọ Pilatu lọ, ó sì tọrọ òkú Jesu. 53Nígbà tí ó sì sọ̀ ọ́ kalẹ̀, ó sì fi aṣọ àlà dì í, ó sì tẹ́ ẹ sínú ibojì tí a gbẹ́ nínú Òkúta, níbi tí a kò tẹ́ ẹnikẹ́ni sí rí. 54Ó sì jẹ́ ọjọ́ ìpalẹ̀mọ́: ọjọ́ ìsinmi sì kù sí dẹ̀dẹ̀.

55Àti àwọn obìnrin, tí wọ́n bá a ti Galili wá, tí wọ́n sì tẹ̀lé, wọ́n kíyèsi ibojì náà, àti bí a ti tẹ́ òkú rẹ̀ sílẹ̀. 5623.56: Mk 16.1; El 12.16; 20.10.Nígbà tí wọ́n sì padà, wọ́n pèsè ohun olóòórùn dídùn, òróró ìkunra (àti tùràrí tútù); Wọ́n sì sinmi ní ọjọ́ ìsinmi gẹ́gẹ́ bí òfin.