Ginsaysay ni Jose ang Kahulugan sang Damgo sang Hari
1Pagkaligad sang duha ka tuig, nagdamgo ang hari sang Egipto41:1 hari sang Egipto: sa Hebreo, Faraon. Amo man sa masunod nga mga bersikulo. nga nagatindog siya sa higad sang Suba sang Nilo. 2Gulpi lang nga may nagtakas nga pito ka baka nga matahom kag matambok, kag naghalab dayon sila sang hilamon. 3Dugay-dugay may nagtakas man nga pito ka baka nga malaw-ay kag maniwang, 4kag ginpalapitan nila dayon ang pito ka matahom kag matambok nga mga baka kag ginkaon. Nakamata dayon ang hari.
5Natulugan liwat ang hari kag nagdamgo naman siya. Sa iya damgo nakakita siya sang pito ka uhay nga matinggas nga nag-ulhot sa isa lang ka puno. 6Kag sa sadto man nga puno, nag-ulhot man ang pito ka uhay nga huyos nga ginpakigas sang mainit nga hangin nga halin sa sidlangan.41:6 hangin nga halin sa sidlangan: Ining mainit nga hangin nagahalin sa sidlangan kon didto sa Israel, pero nagahalin ini sa bagatnan kon didto sa Egipto. 7Ginlamon dayon sang huyos nga mga uhay ang pito ka matinggas nga mga uhay. Nakamata dayon ang hari. Abi niya matuod ato pero damgo man lang gali.
8Pagkaaga, naglibog ang hunahuna sang hari parte sa iya mga damgo, gani ginpatawag niya ang tanan nga madyikero kag maalamon nga mga tawo sang Egipto. Ginsugid niya sa ila ang iya mga damgo, pero wala gid sa ila sing may makasaysay sang kahulugan sadto. 9Nagpalapit dayon sa hari ang pangulo sang iya mga manugserbi sang ilimnon kag nagsiling, “Nadumduman ko subong ang akon mga sala. 10Indi bala nga naakig ka sadto sa akon kag sa pangulo sang mga manugluto sang tinapay, kag ginpapriso mo gani kami sa ginaestaran sang kapitan sang mga guwardya sa palasyo? 11Abi mo sang isa sadto ka gab-i, nagdamgo kami nga duha, kag lain-lain ang kahulugan sang amon damgo. 12May upod kami didto nga bataon pa nga Hebreo, nga suluguon sang kapitan sang mga guwardya sa palasyo. Ginsugid namon sa iya ang amon damgo kag ginsaysay niya sa amon ang kahulugan. 13Natabo matuod ang iya ginsiling sa amon: Ginpabalik mo ako sa akon obra kag ginpatuhog mo sa kahoy ang pangulo sang mga manugluto sang tinapay.”
14Gani ginpatawag sang hari si Jose, kag ginpaguwa siya gilayon sa prisohan. Pagkatapos niya pagunting kag pamarbas, nag-ilis siya kag nagkadto sa hari. 15Nagsiling ang hari sa iya, “Nagdamgo ako pero wala gid sing may makasaysay sang iya kahulugan. May nagsugid sa akon nga kahibalo ka magsaysay sang kahulugan sang mga damgo.” 16Nagsabat si Jose, “Indi ako, Mahal nga Hari, kundi ang Dios amo ang magahatag sang kahulugan sang imo mga damgo para sa imo ikaayo.”
17Ginsugid dayon sang hari ang iya mga damgo kay Jose. Siling niya, “Nagdamgo ako nga nagatindog ako sa may pangpang sang Suba sang Nilo. 18Gulpi lang nga may nagtakas nga pito ka baka nga matahom kag matambok, kag naghalab dayon sila sang hilamon. 19Dugay-dugay may nagtakas man nga pito ka baka nga malaw-ay kag maniwang. Wala gid ako sing may nakita nga baka sa bug-os nga Egipto nga pareho sadto kalaw-ay. 20Dayon ginkaon sang malaw-ay kag maniwang nga mga baka ang pito ka matambok nga mga baka nga una nga nagtakas. 21Pero pagkakaon nila, daw indi man lang mahibaluan nga nakakaon sila kay amo man gihapon sila kaniwang. Nakamata dayon ako. 22Pero natulugan ako liwat kag nagdamgo naman nga nakakita ako sang pito ka uhay nga matinggas nga nag-ulhot sa isa lang ka puno. 23Kag sa sadto man nga puno, nag-ulhot man ang pito ka huyos nga mga uhay nga ginpakigas sang mainit nga hangin nga halin sa sidlangan. 24Ginkaon dayon sang huyos nga mga uhay ang pito ka matinggas nga mga uhay. Ginsugid ko na ini sa mga madyikero, pero wala gid sing bisan isa sa ila nga makasaysay sang iya kahulugan.”
25Nagsiling si Jose sa hari, “Mahal nga Hari, ang imo duha ka damgo isa lang ang kahulugan. Paagi sa sini nga mga damgo, ginpahayag sa imo sang Dios kon ano ang iya pagahimuon. 26Ang pito ka matambok nga mga baka kag ang pito ka matinggas nga mga uhay pareho nga pito ka tuig ang kahulugan. 27Ang pito ka maniwang kag malaw-ay nga mga baka kag ang pito ka huyos nga mga uhay nga ginpakigas sang mainit nga hangin nga halin sa sidlangan nagakahulugan sang pito ka tuig nga gutom. 28Suno sa ginsiling ko na sa imo, Mahal nga Hari, ginpahayag sa imo sang Dios kon ano ang iya pagahimuon. 29Sa sulod sang pito ka tuig nga magaabot, puwerte gid kabugana ang bug-os nga Egipto. 30Pero sundan dayon ini sang pito ka tuig nga gutom, kag malimtan na sang mga tawo ang naagihan nila nga kabuganaan tungod kay ang gutom magahalit sa duta sang Egipto. 31Puwerte gid nga gutom ang magaabot nga daw wala lang mahibaluan nga nakaagi sang kabuganaan ang duta sang Egipto. 32Duha gid ka beses nga nagdamgo ka, Mahal nga Hari, agod mahibaluan mo nga ginbuot na ini sang Dios nga matabo kag madali na lang matuman.
33“Gani karon, Mahal nga Hari, dapat magpili ka sang isa ka tawo nga maalam agod magdumala sa duta sang Egipto. 34Magbutang ka man sang mga opisyal sa bug-os nga duta sang Egipto sa pagpreparar41:34 sa pagpreparar: ukon, sa pagsukot sang ikalima nga parte sang tanan nga patubas. sa sini nga lugar sa sulod sang pito ka tuig nga kabuganaan. 35Sa sina nga mga tinuig, ipatipon mo sa ila ang tanan nga makolekta ninyo halin sa mga patubas.41:35 Tan-awa ang 47:24. Kag sa idalom sang imo pagdumala, ipatago mo sa ila ang mga patubas sa mga bodega sang mga banwa. 36Ina nga mga pagkaon itigana sa mga tawo kon mag-abot na ang pito ka tuig nga gutom sa Egipto, agod indi sila magutuman.”
Ginhimo si Jose nga Manugdumala sang Egipto
37Nagustuhan sang hari kag sang iya mga opisyal ang plano ni Jose. 38Nagsiling siya sa iya mga opisyal, “Wala na kita sing may makita pa nga tawo pareho kay Jose nga ginagiyahan sang espiritu sang Dios.” 39Gani nagsiling ang hari kay Jose, “Tungod kay ginsugid sa imo sang Dios ato nga mga butang, wala na siguro sing iban pa nga tawo nga may kaalam kag paghangop nga pareho sa imo. 40-41Ginahimo ko ikaw subong nga manugdumala sang akon palasyo kag gobernador sang bug-os nga Egipto, kag magatuman sa imo ang tanan ko nga katawhan. Pero mas labaw ang akon awtoridad sang sa imo.” 42Ginhukas dayon sang hari ang iya singsing nga pangmarka kag ginsuksok sa tudlo ni Jose. Ginpasuksukan niya si Jose sang espesyal nga bayo nga linen kag ginpakulintasan sang bulawan nga kulintas. 43Ginpagamit man niya kay Jose ang iya ikaduha nga karwahe,41:43 ang iya ikaduha nga karwahe: ukon, ang karwahe sang opisyal nga ikaduha sa iya. kag may mga manugpahibalo nga magauna sa iya agod magsinggit, “Magsaludo kamo sa gobernador!” Gani halin sadto ginpadumala si Jose sa bug-os nga duta sang Egipto.
44Nagsiling pa gid ang hari kay Jose, “Ako ang hari diri sa Egipto, pero kon indi mo pag-itugot wala sing bisan sin-o nga makahimo sang bisan ano diri sa Egipto.” 45Gin-ngalanan niya dayon si Jose nga Zafenat Panea. Ginpaasawa man niya kay Jose si Asenat nga anak ni Potifera nga pari sa banwa sang On. Bilang gobernador, si Jose na ang nagdumala sa Egipto. 46Nagaedad sadto si Jose sing 30 ka tuig sang nag-umpisa siya sa pag-alagad sa hari sang Egipto. Isa sadto ka tion, ginbayaan anay ni Jose ang palasyo kag naglibot sa bug-os nga Egipto.
47Sa sulod sang pito ka tuig nga kabuganaan, bugana gid ang mga patubas. 48Kag sa sina nga mga tinuig, ginpatipon ni Jose ang tanan nga nakolekta halin sa mga patubas.41:48 Tan-awa ang 47:24. Ginpatago niya sa kada banwa ang mga patubas nga halin sa kaumahan sa palibot sini. 49Puwerte gid kadamo sang uyas nga natipon ni Jose; daw pareho ini kadamo sa balas sa baybayon. Gin-untatan na lang niya ang pagtakos sini tungod indi na ini matakos.
50Sa wala pa mag-abot ang gutom, natawo ang duha ka anak ni Jose kay Asenat nga anak ni Potifera nga pari sang On. 51Gin-ngalanan ni Jose ang kamagulangan nga Manase41:51 Manase: posible ang buot silingon sa Hebreo, ginkalimtan. kay suno sa iya, “Tungod sa bulig sang Dios, nalipatan ko ang akon mga pag-antos kag ang akon kahidlaw sa panimalay sang akon amay.” 52Gin-ngalanan niya ang ikaduha niya nga anak nga Efraim,41:52 Efraim: posible ang buot silingon sa Hebreo, nagbunga ukon nag-uswag. kay suno sa iya, “Tungod sa bulig sang Dios, nagmauswagon ako sa lugar nga sa diin nakaagom ako sang mga kasakit.”
53Natapos na ang pito ka tuig nga kabuganaan sa Egipto, 54kag nag-umpisa na ang pito ka tuig nga gutom pareho sang ginsiling ni Jose. May gutom man sa iban nga mga lugar pero may pagkaon iya sa bug-os nga Egipto. 55Sang ulihi nabatyagan man sang mga taga-Egipto ang gutom, gani nagpangayo sila sang pagkaon sa hari. Nagsiling ang hari sa ila, “Magkadto kamo kay Jose kay siya ang magasiling sa inyo kon ano ang inyo himuon.”
56Naglambot ang gutom sa bisan diin nga lugar. Kag tungod nga puwerte gid ang gutom sa bug-os nga duta sang Egipto, ginpabuksan ni Jose ang tanan nga bodega kag ginbaligyaan sang pagkaon ang mga taga-Egipto. 57Nagkadto man ang halos tanan nga nasyon sa Egipto sa pagbakal sang pagkaon kay Jose tungod kay puwerte na gid ang gutom sa bisan diin nga lugar.
Los sueños del faraón
1Dos años más tarde, el faraón tuvo un sueño: Estaba de pie junto al río Nilo 2cuando, de pronto, del río salieron siete vacas hermosas y gordas que se pusieron a pastar entre los juncos. 3Detrás de ellas salieron otras siete vacas, feas y flacas, que se pararon a orillas del Nilo, junto a las primeras. 4¡Y las vacas feas y flacas se comieron a las vacas hermosas y gordas!
En ese momento el faraón se despertó. 5Pero volvió a dormirse, y tuvo otro sueño: Siete espigas de trigo, grandes y hermosas, crecían de un solo tallo. 6Tras ellas brotaban otras siete espigas, delgadas y quemadas por el viento solano. 7¡Y las siete espigas delgadas se comían a las espigas grandes y hermosas!
En eso el faraón se despertó y se dio cuenta de que solo era un sueño. 8Sin embargo, a la mañana siguiente se levantó muy preocupado, mandó llamar a todos los magos y sabios de Egipto, y les contó los dos sueños. Pero nadie se los pudo interpretar. 9Entonces el jefe de los coperos le dijo al faraón: «Ahora me doy cuenta del grave error que he cometido. 10Cuando el faraón se enojó con sus servidores, es decir, conmigo y con el jefe de los panaderos, nos mandó a la cárcel, bajo la custodia del capitán de la guardia. 11Una misma noche, los dos tuvimos un sueño, cada sueño con su propio significado. 12Allí, con nosotros, había un joven hebreo, esclavo del capitán de la guardia. Le contamos nuestros sueños, y a cada uno nos interpretó el sueño. 13¡Y todo sucedió tal como él lo había interpretado! A mí me restituyeron mi cargo, y al jefe de los panaderos lo ahorcaron».
14El faraón mandó llamar a José, y en seguida lo sacaron de la cárcel. Después de afeitarse y cambiarse de ropa, José se presentó ante el faraón, 15quien le dijo:
―Tuve un sueño que nadie ha podido interpretar. Pero me he enterado de que, cuando tú oyes un sueño, eres capaz de interpretarlo.
16―No soy yo quien puede hacerlo —respondió José—, sino que es Dios quien le dará al faraón una respuesta favorable.
17El faraón le contó a José lo siguiente:
―En mi sueño, estaba yo de pie a orillas del río Nilo. 18De pronto, salieron del río siete vacas gordas y hermosas, y se pusieron a pastar entre los juncos. 19Detrás de ellas salieron otras siete vacas, feas y flacas. ¡Jamás se habían visto vacas tan raquíticas en toda la tierra de Egipto! 20Y las siete vacas feas y flacas se comieron a las siete vacas gordas. 21Pero, después de habérselas comido, no se les notaba en lo más mínimo, porque seguían tan feas como antes. Entonces me desperté.
22»Después tuve otro sueño: Siete espigas de trigo, grandes y hermosas, crecían de un solo tallo. 23Tras ellas brotaron otras siete espigas marchitas, delgadas y quemadas por el viento solano. 24Las siete espigas delgadas se comieron a las espigas grandes y hermosas. Todo esto se lo conté a los magos, pero ninguno de ellos me lo pudo interpretar».
25José le explicó al faraón:
―En realidad, los dos sueños del faraón son uno solo. Dios le ha anunciado lo que él va a hacer. 26Las siete vacas hermosas y las siete espigas hermosas son siete años. Se trata del mismo sueño. 27Y las siete vacas flacas y feas, que salieron detrás de las otras, y las siete espigas delgadas y quemadas por el viento solano, son también siete años. Pero estos serán siete años de hambre.
28»Tal como le he dicho al faraón, Dios le está mostrando lo que va a hacer. 29Van a venir siete años de mucha abundancia en todo Egipto, 30a los que les seguirán siete años de hambre, que harán olvidar toda la abundancia que antes hubo. ¡El hambre acabará con Egipto! 31Tan terrible será el hambre que nadie se acordará de la abundancia que antes hubo en el país. 32El faraón tuvo el mismo sueño dos veces porque Dios ha resuelto firmemente hacer esto, y lo llevará a cabo muy pronto.
33»Por todo esto, el faraón debería buscar un hombre competente y sabio, para que se haga cargo de la tierra de Egipto. 34Además, el faraón debería nombrar inspectores en todo Egipto, para que durante los siete años de abundancia recauden la quinta parte de la cosecha en todo el país. 35Bajo el control del faraón, esos inspectores deberán juntar el grano de los años buenos que vienen y almacenarlo en las ciudades, para que haya una reserva de alimento. 36Este alimento almacenado le servirá a Egipto para los siete años de hambre que sufrirá, y así la gente del país no morirá de hambre».
37Al faraón y a sus servidores les pareció bueno el plan. 38Entonces el faraón les preguntó a sus servidores:
―¿Podremos encontrar una persona así, en quien repose el espíritu de Dios?
39Luego le dijo a José:
―Puesto que Dios te ha revelado todo esto, no hay nadie más competente y sabio que tú. 40Quedarás a cargo de mi palacio, y todo mi pueblo cumplirá tus órdenes. Solo yo tendré más autoridad que tú, porque soy el rey.
José, gobernador de Egipto
41Así que el faraón le informó a José:
―Mira, yo te pongo a cargo de todo el territorio de Egipto.
42De inmediato, el faraón se quitó el anillo oficial y se lo puso a José. Hizo que lo vistieran con ropas de lino fino y que le pusieran un collar de oro en el cuello. 43Después lo invitó a subirse al carro reservado para el segundo en autoridad, y ordenó que gritaran: «¡Inclinaos!» Fue así como el faraón puso a José al frente de todo el territorio de Egipto.
44Entonces el faraón le dijo:
―Yo soy el faraón, pero nadie en todo Egipto podrá hacer nada sin tu permiso.
45Y le cambió el nombre a José, y lo llamó Zafenat Panea; además, le dio por esposa a Asenat, hija de Potifera, sacerdote de la ciudad de On.41:45 On. Es decir, Heliópolis (Ciudad del Sol); también en v. 50. De este modo quedó José a cargo de Egipto. 46Tenía treinta años cuando comenzó a trabajar al servicio del faraón, rey de Egipto.
Tan pronto como se retiró José de la presencia del faraón, se dedicó a recorrer todo el territorio de Egipto. 47Durante los siete años de abundancia, la tierra produjo grandes cosechas, 48así que José fue recogiendo todo el alimento que se produjo en Egipto durante esos siete años, y lo almacenó en las ciudades. 49Juntó alimento como quien junta arena del mar, y fue tanto lo que recogió que dejó de contabilizarlo. ¡Ya no había forma de mantener el control!
50Antes de comenzar el primer año de hambre, José tuvo dos hijos con su esposa Asenat, la hija de Potifera, sacerdote de On. 51Al primero lo llamó Manasés, porque dijo: «Dios ha hecho que me olvide de todos mis problemas, y de mi casa paterna». 52Al segundo lo llamó Efraín, porque dijo: «Dios me ha hecho fecundo en esta tierra donde he sufrido».
53Los siete años de abundancia en Egipto llegaron a su fin 54y, tal como José lo había anunciado, comenzaron los siete años de hambre, la cual se extendió por todos los países. Pero a lo largo y a lo ancho del territorio de Egipto había alimento. 55Cuando también en Egipto comenzó a sentirse el hambre, el pueblo clamó al faraón pidiéndole comida. Entonces el faraón le dijo a todo el pueblo de Egipto: «Id a ver a José, y haced lo que él os diga».
56Cuando ya el hambre se había extendido por todo el territorio, y había arreciado, José abrió los graneros para vender alimento a los egipcios. 57Además, de todos los países llegaban a Egipto para comprarle alimento a José, porque el hambre cundía ya por todo el mundo.